وحيد بهبهانى كتاب الفوائد الحائرية خود را به همين منظور تأليف كرد .
پس از شكست مكتب اخبارى دانشمندان اين عصر در راه تكميل و تقويت راه صحيح استنباط نهايت سعى را مبذول داشتند و كتب نفيسى در اين زمينه تأليف كردند .
دانشمندان اين دوره را علاوه بر مؤسس آن مىتوان به سه دسته تقسيم كرد :
دستهء نخست : شاگردان مستقيم استاد اكبر ، مانند سيد محمد مهدى بحر العلوم ( 1212 ه ) ، شيخ جعفر كاشف الغطاء ( 1227 ه ) ، ميرزا ابو القاسم قمى ( 1231 ه ) ، سيد على طباطبايى ( 1231 ه ) و شيخ اسد الله شوشترى ( 1234 ه ) .
دستهء دوم : شاگردان برخى از علماى گروه نخست ، مانند سيد محسن أعرجى كاظمى ( 1240 ه ) ، شريف العلماء محمد شريف بن حسن على ( 1245 ه ) ، مولى احمد نراقى ( 1245 ه ) ، شيخ محمد تقى بن عبد الرحيم ( 1248 ه ) و صاحب جواهر ( 1266 ه ) .
دستهء سوم : در رأس طبقهء بعد شيخ اعظم ، مرحوم شيخ مرتضى انصارى ( 1281 ه ) قرار دارد . شيخ بزرگوار قدس سره با ابتكارات علمى و شاگردان مستقيم و غير مستقيم او تا امروز توانسته‌اند با تلاشهاى پىگير خود علم فقه و اصول فقه ، بلكه به طور كلى اجتهاد را از لحاظ علمى و فنى به بالاترين مرحلهء خود برسانند ، لذا از نظر اين جانب تحول عظيم فقه و اصول از زمان مرحوم شيخ به بعد آغاز شده و صلاحيت دارد اين بزرگ را سر سلسلهء عظيم ترين دوره از ادوار فقه شيعه قرار دهيم ، اميد است پس از تكميل بحث در اين دوره تا حدودى به معرفى شيخ اعظم و پيروان او تحت عنوان دورهء نهم بپردازيم . در هر حال تا آنجا كه به بحث در اطراف دورهء نهم مربوط مىشود تذكر اين نكته بجاست كه تحول علم فقه و اصول در اين دوره به دست شيخ اعظم و پيروان او صورت پذيرفت و با ملاحظهء كتابهايى از قبيل فصول ، قوانين ، بويژه رسائل و كفايه در علم اصول فقه و همين طور رياض ، حدائق ، جواهر ، بويژه مكاسب ، مصباح الفقيه ، در علم فقه و مقايسهء اين كتب با كتابهاى متقدمان ، اعم از شيعه و سنى به خوبى اين حقيقت آشكار مىگردد .
با توجه به همبستگى دورهء هفتم و هشتم ، به طورى كه قبلا اشاره شد ، ضرورت دارد براى شناخت بهتر و دقيقتر ويژگيهاى اين دو دوره به شيوهء عمل دو گروه از دانشمندان ، اخباريان و اصوليين و مقايسهء اين دو شيوه ، آگاهى يا بيم و سپس به ذكر امتيازات دورهء هشتم بپردازيم .

242