عرب به شمار مىآيد ، ابو نصر يا ابو نضر [1] محمّد بن عبد الجبّار عتبى متوفّى به سال 427 هجرى قمرى است . وى از مردم رى و از كبار مترسّلان ايران در قرن چهارم و آغاز قرن پنجم هجرى بود ، شعر نيز مىسرود ، و از جملهء آثار او جز تاريخ عتبى ، لطائف الكتّاب است . در آغاز جوانى رى را ترك گفت و به خراسان نزد خال خود ابو نصر عتبى آمد و پس از مرگ وى دير گاهى در خراسان در دستگاه ابو على سيمجور و ناصر الدّين سبكتگين به سر مىبرد و چندى هم سمت نيابت شمس المعالى قابوس را در خراسان داشته ، و مدّتى در نيشابور نزد امير نصر بن ناصر الدّين سبكتگين سپهسالار خراسان از جانب سلطان محمود به سر مىبرده است [2] . وى در تاريخ خود شرح سلطنت سبكتگين و سلطان محمود را تا سال 412 آورده است ، و اين كتاب به مناسبت لقب سلطان محمود كه يمين الدّوله بوده به تاريخ يمينى موسوم گرديده است .
ترجمه ها و شرحهاى تاريخ عتبى :
چنان كه اشاره كرديم عتبى از رجال ادب بشمار است ، و انشاى عربى كتاب او فنّى و پيچيده و نيازمند تفسير و شرح بوده ، و از اين رو شروح متعدّدى بر آن نوشته‌اند . چلبى اين كسان را در شمار شارحان آن آورده است :

[1] - منينى در فتح الوهبى ( ج 1 ص 124 ) گويد : در بعضى از حواشى تاريخ عتبى چنين آمده : ابو نضر عتبى مصنف اصل كتاب به ضاد معجمه است و ابو نصر عتبى صاحب بريد نيشابور خال مصنف به صاد مهمله است ، و در بعضى از شروح ديگر هر دو را به صاد مهمله آورده و گفته‌اند : ابو نصر مصنف از وطن خود به خراسان پيش ابو نصر خال خود آمد و خال مزبور او را بسيار عزيز داشت و به جاى فرزند گرفت و چون وفات يافت عتبى مصنف به كنيهء او مكنى گرديد . »
[2] - رك : يتيمة الدهر ثعالبى ج 4 ص 281 - 289 ، در همين كتاب مذكور نمونه هايى از ترسلات و كلمات قصار و اشعار وى آمده است .

مقدمة 22