خود را كه تا سال 259 ه‌ . مطابق 872 م . مىرسد ، در زمانى نوشته كه هنوز در مشرق بوده است .
اما در كتاب « العرب و الروم » [1] و از يليف بر خلاف آنچه از دائرة المعارف نقل شد ، تصريح دارد كه يعقوبى در مغرب سه كتاب نوشت و از جمله كتاب تاريخ را نام مىبرد ، آنگاه آنچه را از بروكلمان در دائرة المعارف اسلامى نقل كرديم ، نقل مىكند ، و نظرش آن است كه كتاب « تاريخ عمومى » يعقوبى كه بگفتهء بروكلمان ظاهراً در مشرق تأليف يافته و در حوادث سال 259 ه‌ . ( 872 م . ) بپايان رسيده ، غير از « تاريخ يعقوبى » تأليف شدهء در مغرب و موجود در دست ما است اما ظاهر آن است كه مؤلف « العرب و الروم » در اينجا باشتباهى تأليف آن اظهار شده است ، مربوط به همين تاريخ موجودى است كه در اروپا بطبع رسيده است ، نه تاريخى جز آن و شايد منشأ اين اشتباه آن باشد كه برخى از جمله دخويه بنقل هوتسما و خود هوتسما راجع به تاريخ موجود گفته‌اند كه تا سال 258 ه‌ . است ، و اين بدان جهت بوده كه از حوادث سال 259 ه‌ . چند سطرى بيشتر نگارش نيافته يا بما نرسيده است . در مآخذى هم از جمله دائرة المعارف اسلامى تصريح شده كه اين كتاب در ذكر حوادث سال 259 ه‌ . ( 872 م . ) بپايان رسيده است .
تاريخ يعقوبى در اصل تأليف دو جلد و بتعبير خود مؤلف « دو كتاب » [2] بوده است ، اما در نسخهء خطى كامبريج اشتباهاً ده مجلد نوشته شده و بگفتهء هوتسما بدرستى معلوم نيست كه چرا ده مجلد نوشته شده و شايد اشتباه كتابدارى بوده كه بدون تشخيص ، آن را ده مجلد معرفى كرده ، و در سال 1853 م . در فهرستى كه پرستن انتشار داده ، بعنوان « تاريخ احمد بن ابى يعقوب العباسى » در ده مجلد كه سه

[1] - ترجمهء عربى ص 235 .
[2] - ر . ك . ص 355 .

مقدمهء مترجم 27