خويى ، استاد دانشگاه تهران ، در سلسلهء انتشارات انجمن آثار ملى منتشر گرديده است .
زوال فرمانروايى خليفگان و استقرار حكومتهاى ايرانى چنان كه در سرآغاز ياد كردم ، تاريخ كبير طبرى به روزگار سامانيان ، به اشارهء امير منصور بن نوح سامانى به زبان فارسى گردانيده شد .
آشفتگى و ناتوانى خليفگان در اين اوان موجب استقرار حكومتهاى ملَّى و محلَّى گرديد . هر چند اين نورسيدگان خود به گونه‌اى وابسته بودند و عهد و منشور دستگاه خلافت را از پشتوانه هاى جايگزينى مىشمردند ، براى بلندى نام و آوازهء خود و فرّ و شكوه ديوان به شاعران و نويسندگان و دانشمندان توجهى خاصّ مبذول مىداشتند .
آثار پديد آمدهء اين روزگاران به زبان فارسى كه از خواست و دلبستگى مردم به زبان مادرى ريشه مىگرفت ، مايهء سرافرازى و مفاخرهء اين حكومتها ، كه خود ستيز و آويزى مدام با يك ديگر داشتند ، مىگرديد و اين همه به گسترش دانش و ادب در زبان فارسى مجال فراوان مىداد .
از آن ميان دودمان بويه در عراق و غرب ايران ، و سامانيان كه بر شرق و ما وراء النّهر فرمان مىراندند ، جايگاهى بلند دارند . آل بويه و سامانيان با تشويق و پشتيبانى شاعران و نويسندگان بانى و باعث آفرينش آثارى گشتند كه هم اينك از پشتوانه هاى فكر و فرهنگ ايرانى است .
البته از مواريث روزگار بويهيان به زبان فارسى برخوردارى چندانى نيافته‌ايم و از آثار پديد آمده در آن دوران شمار كمى به ما رسيده است ، ولى هم آنچه به جاى مانده است نيز مغتنم است .
سامانيان كه در بزرگداشت و حمايت از نويسندگان و شاعران و دانشوران ، از رقيبان خود ، بويهيان ، دست كم نداشتند ، اهتمامى بيشتر در گسترش زبان فارسى به

مقدمه 33