خواجه نصيرها بدان مقامات شامخهء علمى نه تنها در نتيجهء هوش و استعداد خدادادى بوده بلكه بيشتر معلول راه و روش خاصى بوده است كه در زندگانى علمى خود انتخاب كرده بودند . شكى نيست كه هر كس اين راه و روش را در زندگانى خود انتخاب كند و در زمان فرا گرفتن دانش و هنر آسايش و تن آسائى را از خود دور و كوشش و مراقبت در كار تحصيل را عادت خود قرار دهد ، كم و بيش از نتايج سودمند آن برخوردار مىشود و مانند بزرگان علمى و هنرى گذشته بمقامات عالى ميرسد .
در شرح حال و زندگانى حكيم و دانشمند نامى شرق يعنى شيخ الرئيس ابو على سينا ميخوانيم كه ببلندترين درجات علمى رسيد و كتب گوناگون در علوم مختلف تأليف كرد و شهرت دانش او جهانگير شد چنانكه پس از هزار سال هنوز آثار علمى او مورد بحث و تحقيق و استفادهء اهل دانش مىباشد . شايد در آغاز امر عده‌اى چنان گمان كنند كه تنها هوش و استعداد خدادادى بو على علت اصلى رسيدن وى بدان درجه از حكمت و دانش بوده است ولى اگر صفحهء ديگر از تاريخ زندگانى او را بدقت مطالعه كنند و ببينند كه بو على در زمان كسب علوم چگونه زحمت ميكشيده و شبها را تا صبح بيدار بوده و چنانكه خودش ميگويد براى فهميدن عقيدهء ارسطو در بارهء نفس كتاب او را صد بار از اول تا به آخر مطالعه كرده است و يا براى تحقيق فلان مسئلهء علمى چه اندازه رنج سفر كشيده و چه راههاى درازى پيموده تا استاد و دانشمندى يافته است ، آن وقت متوجه ميشوند كه تنها استعداد طبيعى و هوش و ذوق خدادادى او را بدان درجهء علمى نرسانده است بلكه چگونگى دوران تحصيل و كوشش و زحمتى كه در راه فرا گرفتن علوم از خود نشان داده ، تأثير فراوانى در رسيدن بدان مقام داشته است .
در شرح زندگانى عالم و مورخ و فقيه بزرگ محمد بن جرير طبرى ميخوانيم كه شاگردانش پس از مرگ استاد ايام زندگانى او را از هنگام بلوغ ( 15 سالگى ) تا زمان مرگ ( در 86 سالگى ) حساب كردند و آن گاه صفحات و اوراق مصنفات و مؤلفاتش را بر شمردند و بر مدت عمرش تقسيم كردند بهر روز چهارده ورق رسيد ! !

5