ميان آنان دانسته است .
با ذكر مقدمه فوق روشن مىشود كه تعبير « آئينهء عبرت » براى تاريخ تعبيرى است صحيح و موافق واقع و حقيقت به شرط آنكه نويسندهء تاريخ در نگارش قضايا و حوادث تاريخى جنبهء امانت و بىطرفى را حفظ كند و خواننده بتواند حقائق را از خلال مطالب بيرون آورد و نتايج را از مقدمات دريافت كند و آن گاه علل و اسباب خوشبختى و بدبختى ، بلندى و پستى ، غنا و فقر ، علم و جهل و هزاران امثال اينها را كه در مردمان گذشته مىبيند بر زندگانى خود تطبيق كند تا ببهره و حظ وافر از مطالعه تاريخ برسد . يعنى از علل و موجبات بدى و بدبختى دورى جويد و دنبال علل و اسباب خوشبختى و فيروزى و كاميابى رود تا شاهد مقصود را در آغوش گيرد .
فايده بيشتر و نفع عمومىتر از آن قسمت تاريخ حاصل مىشود كه مخصوص شرح احوال و جزئيات زندگانى يك طبقه از بزرگان گذشته ( دانشمند ، فلاسفه ، شعرا ، نويسندگان ، هنرمندان و غير آنان ) مىباشد . زيرا در اين قسمت از تاريخ نظر خواننده از آغاز امر معطوف گزارش احوال و آثار و روش زندگانى علمى و عادى يك تن از افراد نامى و بزرگ جهان است و احتياج ندارد كه علل و اسباب خوشبختى و بدبختى ، پيشرفت و عقب افتادگى را از خلال و زواياى تاريخ بيرن كشد . ( چنانكه در تاريخ عمومى اين احتياج وجود دارد ) .
اين قسمت از تاريخ جزئى از تاريخ ادبيات است كه قدماى ما آن را تذكره و ترجمهء احوال ميناميده‌اند .
گفتيم استفادهء از نتايج تاريخى درين قسمت بيشتر و كاملتر است زيرا اگر انسان بدقت و از روى فهم و بصيرت فصول پر معنى و شيرين آن را بخواند و مطالب آن را در حافظه بسپارد و بر آن شود كه رفتار و روش بزرگان و دانشمندانى را كه نام و شرح احوال آنان درين فصل از تاريخ نگارش يافته است ، سرمشق خود قرار دهد ، البته بدرجه‌اى نظير و مشابه درجات علمى و فنى آنان نايل خواهد شد . چه آنكه بعقيدهء نويسنده اين اوراق وصول ابو على سيناها ، فارابيها ، ابو ريحانها ، طبريها ، غزاليها ،

4