كشورها دستخوش اندوه و تأثر ميگردد . آيا آن همه پيشرفت و ترقى در چندين قرن و باز آن همه انحطاط و بدبختى در قرون ديگر در يك كشور و در ميان يك گروه از افراد بشر فقط نتيجه تصادف و اتفاق بوده است ؟ قطعا مرد خردمند و آگاه به اين سؤال جواب منفى ميدهد و هيچ عاقلى امور اين جهان و تعالى و انحطاط افراد و ملل را ناشى از بخت و اتفاق نميداند و براى هر معلول و اثرى علت و مؤثر آن را جويا مىشود . چنانكه مثلا علل و اسباب ترقى و تعالى ايران و روم قديم كه مورد مثال بودند در يك زمان و انحطاط و عقب افتادگى آن دو كشور در زمان ديگر كاملا بر كسيكه از روى بينش و بصيرت تاريخ قديم آن دو كشور را مطالعه كند روشن مىشود .
هنگامى كه مردمان كشورى پيروى از عقل و حقيقت كنند و كار كردن و درست بودن و راست گفتن شعار آنان باشد و پادشاهان و فرماندهان و بزرگان دادگستر و غمخوار مردمان باشند و مردمان نيز سنن و اصول دينى و قوانين و آداب مدنى را محترم و واجب الاطاعه بدانند و فرماندهان و فرمانبران همه با هم بفكر آبادى كشور و ترقى امور اجتماعى باشند بىشك نتيجهء آن پيشرفت و تعالى در همهء شئون خواهد بود و هر گاه مردمان كشورى اسير شهوات و دچار فقر علمى و اخلاقى شوند و دروغ و رشوه‌خوارى و نادرستى و خيانتكارى و جاسوسى در ميان آنان رواج يابد و عدالت اجتماعى و رعايت قوانين مذهبى و مدنى از ميان برود قطعا آن ملت دچار انحطاط و شكست مىشود و اگر علل مزبور قوت و دوام گيرد ممكن است آن ملت به كلى منقرض گردد و وجودش از صحيفهء روزگار محو شود . چنانكه اغلب ملل و اممى كه منقرض شده‌اند مقدمات و موجبات انقراض شيوع فساد و بىدينى در ميان آنان بوده است .
منتسكيو [1] در كتاب « علل عظمت و انحطاط روم قديم » درين موضوع بسط سخن داده و بزرگترين عامل ضعف و انحطاط قومى را رواج فساد اخلاق در

[1] Montesquieu ( 1755 - 1689 ميلادى ) دانشمند اجتماعى بزرگ فرانسه و يكى از پيشقدمان انقلاب فرانسه مىباشد . كتب اجتماعى او از قبيل : نامه‌هاى ايرانى ، روح القوانين و كتاب نامبرده در متن هنوز در نزد محققان و دانشمندان كاملا ارزش و اهميت خود را حفظ كرده است .

3