شخص است دربارهء خود ، يا ديگران نسبت به او ، بر دو قسم است : آزادى معنوى و آزادى اجتماعى . آنجا كه انسان مكلف است كه خود را برده و بندهء خرافات فكرى يا هواهاى نفسانى قرار ندهد آزادى جنبهء درونى و باطنى دارد ، و آنجا كه ديگران مكلفند كه نسبت به او و راه و مسير او قيد و بندى ايجاد نكنند آزادى جنبهء خارجى و بيرونى دارد .
22 . در اسلام تعبد و تقليد در عقايد كافى نيست و اين معناى آزادى عقيده به معنى آزادى تفكر است .
جهاد تدافعى و جهادآزادى بخش :
23 . اسلام دو نوع جهاد دارد : جهاد تدافعى به منظور مقاومت در مقابل زور ، و جهاد آزادى بخش به منظور نجات دادن اكثريت اسير يا بىخبر و جاهل و بالاخره به منظور خراب كردن تكيه گاه عقيده اى رژيمى فاسد .
( رجوع شود به كتاب ( حقوق بين الملل اسلامى ) تأليف جلال الدين فارسى . ) .
اسلام جنگ عقايد راضرورى مىداند :
24 . قرآن مثل اين است كه اختلاف عقيده و جنگ عقايد را لازم و ضرورى مىداند * ( ( وَلَوْشاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النّاسَ امَّةً واحِدَةً . . . ) ) * .
* ( ما انْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ ) * :
25 . اسلام و تذكر : * ( فَذَكِّرْ انَّما انْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيهِمْ بِمُصَيْطِرٍ . ) * دعوت :
26 . اسلام و دعوت : * ( ادْعُ الى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ . ) * ممنوعيت جنگ براى استعلا :
27 . اسلام جنگ به خاطر استعلا را محكوم مىكند : * ( تِلْكَ الدّارُ الاخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذينَ لايُريدونَ عُلُوّاً فِى الاْرْضِ وَلا فَساداً . ) * 28 . چرا خدا تكويناً مردم را مؤمن نمىكند ؟ * ( ( وَلَوْشاءَ رَبُّكَ لَامَنَ من فِى الاْرْضِ كُلُّهُمْ جَميعاً افَأَنْتَ تُكْرِه النّاسَ حَتّى يَكونوا مُؤْمِنينَ ) ) * آيا به اين جهت است كه ايمان قابل اجبار نيست ، يا از آن جهت كه فضيلتهاى اخلاقى درصورت اجبار فضيلت نيستند ، يا از آن جهت كه اختلاف لازمهء نظام احسن است ؟ .
29 . اسلام جهاد تدافعى را لازم مىداند : * ( اذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلونَ بِانَّهُمْ ظُلِموا وَقاتِلوا فى سَبيلِ الله الَّذينَ يُقاتِلونَكُمْ .

80