ديگر لازم است كه به عقيدهء آنها احترام بگزارند .
لازمهء حيثيت انسانى احترام انسان است ولى لازمهء احترام انسان احترام عقيده اش نيست :
اما مطابق آنچه ما گفتيم انسان از آن نظر محترم است كه به سوى هدف تكاملى طبيعى حركت مىكند ، پس تكامل محترم است ، هر عقيده ولو زاييدهء انتخاب خود انسان باشد كه نيروهاى كمالى او را راكد [ كند ] و در زنجير قرار دهد احترام ندارد [1] .
تكامل محترم است نه قيد و زنجير :
بايد آن زنجير را ولو به زور از دست و پاى آن انسانها باز كرد و هر عقيده اى كه نيروهاى او را آزاد مىكند و او را در مسير تكامل رهبرى مىكند ولو زاييدهء انتخاب خود انسانها نباشد بايد به انسان عرضه داشت .
لزوم تحميل عقيدهء صالح :
و اگر امكان تحميل دارد بايد تحميل كرد . عليهذا كورش كه مىگويند به بابليها آزادى داد كه به معابد خود بروند ، از لحاظ سياسى اگر عمل مهمى كرده است از لحاظ انسانى كار ناصوابى انجام داده است . كار صواب كار ابراهيم بود كه رفت و بتها را با تبر شكست . كار موسى صواب بود كه به سامرى گفت : * ( انْظُرْ الى الهِكَ الَّذى ظَلْتَ عَلَيْه عاكِفاً لَنُحَرِّقَنَّه ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّه فى الْيَمِّ نَسْفاً ) * . كار رسول اكرم صواب بود كه با عصا به بتها اشاره كرد و گفت : * ( وَقُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلُ انَّ الْباطِلَ كانَ زَهوقاً . ) * و . ريشهء حيثيت ذاتى بشر كه از مختصات انسان است همان است كه قرآن فرمود : « وَلَقَدْ كَرَّمْنا بَنى ادَمَ وَحَمَلْناهُمْ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ . . . » ، ريشهء آن « انّى جاعِلٌ فِى الاْرْضِ خَليفَةً » است . اما طبق منطق مادى ، بشر يك حيثيت ذاتى خاصى كه موجب حقوق خاصى بشود ندارد و نويسندگان اعلاميهء جهانى حقوق بشر معلوم نيست كه وابسته به چه مكتبى هستند [2] كه چنين سخنى گفته‌اند ، اگر مادى مسلك باشند - همچنانكه از عدم فرقشان بين مذهب و لامذهبى پيداست - سخنشان بىاساس مطلق است .
ز . حقوق الهى با حقوق طبيعى مغاير و مباين نيست ، بلكه حقوق

[1] . و درواقع آنچه بايد آزاد باشد و زمينهء آزادى آن فراهم شود آزادى تفكر و پرورش تفكر است و اين غير از آزادى عقيده است .
[2] . رجوع شود به مقالهء 11 از مقالات اينجانب در مجلهء « زن روز » تحت عنوان « زن در حقوق اسلامى » . [ اين مقالات بعداً به صورت كتاب ( نظام حقوق زن دراسلام ) درآمد . ]

78