نيست حيثيت ذاتى بشر را آنطور كه سبب گردد براى همه لازم الاحترام باشد توجيه كند و نتيجهء آن را ذكر كند .
ريشهء احترام آزادى :
15 . به نظر ما مسألهء لازم الاحترام همان مفهوم « بايد » است . اين تكليف است ، ريشهء اين تكليف كجاست ؟ اين فرمان را بشر از چه مقامى مىپذيرد ؟
از خدا يا از عقل يا از وجدان ؟ يا از خلقت ؟ ( البته مبدأ خلقت و مبدأ خالق از اين نظر يكى است . ) .
16 . در فلسفهء اروپا هر وقت كه سخن از حقوق الهى به ميان مىآيد ، آن را با حقوق طبيعى و فطرى دو تا مىدانند ، آنها حقوق الهى جز به نحو تشريعى تصور نمىكنند ، در صورتى كه حقوق طبيعى خود بر دو قسم است :
حقوق طبيعى بىهدف و حقوق طبيعى ذى هدف . اگر پاى هدف و مسير طبيعى و غائى به ميان نيايد حقوق معنى ندارد و تا اصل توحيد به ميان نيايد ، تكامل و تعقيب هدف بىمعنى است .
17 . در اعلاميهء جهانى حقوق بشر آزادى را بر اصل حيثيت ذاتى انسانى مبتنى مىكنند ، در صورتى كه لازمهء حيثيت ذاتى انسانى اين است كه آن حيثيت را محترم بشماريم به اينكه آن را تكميل [ كنيم ] و دور از آلودگى نگه داريم ، نه اينكه آن را به حال خود بگذاريم ، هرطور مىشود بشود .
بلى آزادى از آن جهت كه بشر را وارد صحنهء تنازع بقا مىكند [1] و گوهر انسان در محيط آزاد بهتر و بيشتر رشد مىكند خوب است ، اما اين به معنى اين نيست كه هيچ گونه محيط اجبارى براى بشر به وجود نياوريم .
18 . ريشهء آزادى ، حقوق طبيعى است و ريشهء حقوق طبيعى استعداد طبيعى و امكان استعدادى است و به همين دليل آزادى يك مسألهء فلسفى است زيرا امكان استعدادى ، پديدهء طبيعى و قابل مطالعهء حسى و تجربى نيست .

[1] . به عبارت ديگر تفكر بشر و اظهار فكر به صورت منطقى بايد آزاد باشد و اين غير اين است كه خرافه بايد آزاد باشد ، تعصب بايد آزاد باشد و عقيده بايد آزاد باشد . عقيده ها اغلب دلبستگيهاست و مانع آزادى تفكر است .

75