قهراً ظلم نيز اختصاص به انسان ندارد . اين است كه عدالت قبل الاجتماع نيز مفهوم دارد كه همان اعطاء كل ذى حق حقه [ است . ] .
راه وصول به .
عدالت :
8 . براى عدالت دو چيز لازم است : بيدارى و شعور ضعفا ، نه تنها احساس غبن بلكه انتخاب راه وصول از اتحاد و نظم و تشكيلات و فراهم آوردن نيرو ديگر ايمان اقويا . ماترياليستها تنها به شعور و بيدارى ضعفا تكيه مىكنند .
ولى حقيقت اين است كه تفاوت راه انبياء و ديگران اين است كه [ انبياء ] عدالت را به عنوان يك ايده نه به عنوان كوشش براى زندگى بهتر جستجو مىكنند ، هم ضعيفها [ و هم ] قوى را مؤمن به عدالت مىكنند ، لهذا دور و تسلسل ايجاد نمىشود . ماترياليستها خواستند از راه الغاء مالكيت اين دور و تسلسل را از بين ببرند و ممكن نشد ، شكل عوض شد .
البته در اسلام تنها به اين اكتفا نشده كه عدالت ايده خالى باشد و مورد احترام و تقديس باشد ، به علاوه دعوت به قوت و قدرت و وحدت كه لازمه رسيدن به حقوق در فرض عدم ايمان قوى [ اقويا ] است نيز شده است . به قول ويل دورانت هيچ دينى به اندازه اسلام پيروان خود را دعوت به قوت و قدرت نكرده است .
در مكاتب ماترياليستى و شبه ماترياليستى حداكثر اين بوده است كه مبارزه با ظلم به وجود مىآورد ولى قادر نيست عادل خلق كند ، زيرا عادل بودن به اين است كه انسان با نفس خود نيز مبارزه كند و عدالت به صورت ايده او درآيد .
حقيقت اين است كه عدالت و هر معنويت ديگرى وابسته است به سرسلسلهء آنها يعنى ايمان به خدا ، ولى عدالت منفك از عشق به كمال مطلق بلامفهوم است . رجوع شود به نمره 11 .
نقص فلسفه ها و اعلاميه ها و قطعنامه ها دربارهء حقوق بشر در اين است كه قادر نيست ايمان به عدالت را به وجود بياورد و عدالت را به صورت يك ايده درآورد .
9 . آرمان پيامبران تنها اين نيست كه خود بخواهند عدالت را به

50