بى ايمان همواره با خويش در جدال است :
« مصيبت بزرگ وقتى است كه انسان آرمانى نداشته باشد ، مثل بيشتر مردم ما [ كه ] هيچ گاه تكيه گاه فكرى ندارند و به همين جهت شب و روز با خودشان در جدالند . » .
آرامش اجتماعى و ايمان ، نظم اخلاقى ايجاد مىكند :
در دفتر 89 نقل كرديم كه « آرمان ، آرامش اجتماعى ايجاد مىكند » و گفتيم كه فايدهء ديگر آرمان اين است كه نظم اخلاقى ايجاد مىكند .
وقتى كه فرد و جامعه تابع يك آرمان مشخص شد و معيارى در دست داشت ، خواه ناخواه نظم اخلاقى به وجود خواهد آمد و در پرتو نظم اخلاقى است كه انسان تبديل مىگردد به يك موجود پارسا . برتراند راسل در كتاب ( زناشويى و اخلاق ) ، صفحهء 64 مىگويد :
« كارى كه منظور از آن فقط درآمد باشد ، نتيجهء مفيدى بار نخواهد آورد . براى چنين نتيجه اى بايد كارى پيشه كرد كه در آن ايمان به يك فرد ، به يك مرام ، به يك غايت نهفته باشد . » .
جذبه ، كشش ، تسليم ، تعصب :
پس معلوم شد كه انسانِ نيازمند به يك ايمان ، يك آرمان ، يك دلبستگى فوق فردى ، به يك سيستم واحد فكرى كه معيارى براى عكس العمل هايش در مسائل اخلاقى و اجتماعى باشد نيازمند است .
بايد در آن ايمان ، جذبه ، كشش ، تسليم ، تعصب وجود داشته باشد و بايد آن ايمان براى انسان به صورت يك شئ بسيار عزيز و گرانبها درآيد .
به نظر مىرسد مقدمه اى بر اين بخش لازم است : انسان زندگى اجتماعى دارد و روابط اجتماعىاش و حقوق و حدود و وظايفش در اجتماع قبلًا به وسيلهء غريزه تعيين نشده است . از اين جهت بلاتكليف است ، بر خلاف حيوانات اجتماعى مانند زنبورعسل و موريانه و غيره كه از اين جهت بلاتكليف نيستند و غريزه تكليفشان را روشن كرده است . اين است كه انسان كه موجودى مفكر و آزاد و انتخاب كننده است نيازمند به يك سيستم فكرى و انتخابى است .
بشر امروز از بشر ديروز بيشتر نيازمند به يك ايمان است :
زيرا سيستم غريزى در او كافى نيست . ديگر اينكه بشر هرچه رو به تكامل مىرود ، از علايق

480