ضرورى و بلكه طبيعى است ، انسان مدنىّ بالطبع است . عليهذا چون بشر مدنى بالطبع است نياز به قانون دارد و واضع قانون جز خدا نمىتواند باشد و وضع قانون مستلزم يك سلسله پاداشها و كيفرهاست ، پس مستلزم معرفت واضع قانون و مجازات كننده است ، و معرفت بايد با تكرار تذكر و تلقين همواره تجديد شود كه مكلفين او را مراقب باشند . از اين راه عبادت براى تجديد تذكر وضع شده است . در آيهء كريمهء قرآن هم كه مىفرمايد : « إنَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْكَرِ » شايد نظر به همين است .
عبادت و تقرب به خدا هدف است نه وسيله :
ولى اين مطلب صحيح نيست . نماز و عبادت و تذكر و معرفت براى اجراى قانون و عدالت اجتماعى نيست ، بلكه برعكس زندگى قانونى و عادلانه شرط خداپرستى است زيرا شرط بقاى زندگى بشر است و بقاى زندگى شرط خداپرستى و خداشناسى است .
چرا نماز ناهى از فحشاء و منكر است ؟ :
ثانياً تأثير نماز در نهى از فحشاء تنها از جهت تذكر و يادآورى مجازاتها و پاداشها نيست ، بلكه طفيلى هدف اصلى نماز است يعنى تقرب و نورانيت و پرورش فطرت انسانى كه طبعاً نوعى تعالى و حالتى ملكوتى و مَلَكى براى انسان پيدا مىشود كه او را از فحشاء و منكر منزجر مىسازد . هدف اصلى همان تقرب است كه همانطور كه در مقالهء « ولاءها و ولايتها » گفته‌ايم امرى واقعى و حقيقى است نه امرى اعتبارى و مجازى ، و انسان هرچه مراحل قرب را بهتر و بيشتر طى كند علاقه اش به اخلاص و عبوديت و تذكر شديدتر مىگردد و از اضداد آنها متنفرتر مىشود .
جهت در تربيت اسلامى :
عليهذا تربيت اسلامى فقط و فقط در جهت توحيد و اخلاص و معرفت است و ساير هدفها همه تبعى و به نحو احسن صورت مىگيرد ، نه اينكه در تربيت اسلامى مسألهء خدا و اخلاص و معرفت وسيله اى است براى تطبيق انسانها با هدفهاى اجتماعى .
خلاصه اينكه هيچ ايدئولوژى از تقديس و پرستش و تعالى جويى خالى نيست و تنها مكتبى كه معبود و مقدس واقعى به انسان مىدهد اسلام است . اين مسأله است كه در مسألهء هدفهاى ايدئولوژى بايد

468