است كه اين آگاهى مشهود است [1] . مسلمانان به ايرانيان گفتند : آمده‌ايم لنخرج العباد من عبادة العباد الى عبادة الله و لنخرجهم من ذلّ الاديان الى عزّ الاسلام . ولى طرف قطعاً مكتبى نمىشناخت و براى مكتب نمىجنگيد . جنگهاى عقيده اى گذشته غالباً بر سر يك مسألهء خاص بود ، مانند جنگهايى [ كه ] بر سر خلافت ميان سنى و شيعه واقع شده و يا جنگهاى محنت كه بر سر مسألهء مخلوقيت و عدم مخلوقيت كلام الله مجيد رخ داد .
به هرحال جنگ هميشه بر سر چيزى است كه بشر براى او ارزش قائل است . از نظر ما تنها منافع مادى و سيادت و علايق جنسى نيست كه براى بشر ارزش دارد ، امور معنوى نيز و از آن جمله عقايد مذهبى و مسلكى ارزش مستقل دارد .
33 . عطف به [ شمارهء 25 ] تعريف و معنى ايدئولوژى :
ايده و هدف :
كلمهء « ايده » به معنى هدف است . هر موجود متحرك بالاراده از كار اختيارى خودش منظور و هدفى دارد ، ولى هدفهايى كه مستقيماً از فرمان طبيعت حيوانى ناشى مىشود ايده ناميده نمىشود . ايده هدفى دور و عالى است كه مستلزم يك سلسله تدابير و يك نوع خطمشى است براى رسيدن [ به ] آن . ايده ها يا شخصى است يا [ جمعى ] يعنى اولًا يا هدف نهايى خوشبختى فرد است و يا خوشبختى جمع ، و به هر حال مجرى و عامل وصول به آن يا فرد است يا جمع ، يعنى يا يك فرد مىخواهد آن را اجرا كند و يا نيازمند به همكارى و تعاون و تشكيلات است . در صورتى كه هدف فردى باشد و يا طرح مخصوص به فرد باشد ولى براى هدف اجتماعى ، « ايدئولوژى » ناميده نمىشود . ايدئولوژى به آن طرح فكرى گفته مىشود كه اولًا هدف اجتماعى دارد و لهذا نيازمند به ايمان است و ثانياً طرحى است براى اجتماع كه با تعاضد و تعاون و همكارى و همفكرى آن طرح را اجرا كنند و طبعاً نيازمند به نوعى تشكيلات است .

[1] . اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايد : * ( وحملوا بصائرهم على أسيافهم .

459