و باز طرح يا جامع و شامل همهء شؤون زندگى است و يا مخصوص به يك قسمت خاص مثلًا فرهنگ يا تجارت يا زراعت يا قضاوت يا سياست به معنى اخص است . ايدئولوژى به طرحى گفته مىشود كه شامل همهء شؤون زندگى باشد .
عليهذا پس ايدئولوژى طرحى است جامع براى هدفهاى اجتماعى به وسيلهء نيروهاى اجتماعى .
لازمهء يك طرح صحيح و جامع اين است كه مكانيسم بالخصوص داشته باشد [1] يعنى لازم است به صورت يك دستگاه باشد ، زيربنا و روبنا داشته باشد ، هدف از وسيله مشخص باشد ، جايگاهها معين باشد و ارزيابيها براى مسائل به طرز صحيحى صورت گرفته باشد و تناسب ميان اجزاء و همچنين ارتباط ميان اجزاء برقرار باشد و به عبارت ديگر ايدئولوژى عبارت است از يك دستگاه منظم فكرى جامع براى هدفهاى اجتماعى به وسيلهء همكاريهاى اجتماعى به نحوى كه افراد را آماده براى رسيدن به هدفها از راههاى معين شده و با تاكتيكهاى مشخص بنمايد .
34 . فايدهء شناخت اسلام به صورت ايدئولوژى : .
اولًا بايد بدانيم كه اسلام واقعاً يك ايدئولوژى است ، يعنى طرحى است جامع براى هدفهاى كلى و اجتماعى با همكارى و معاضدت افراد و اين طرح داراى سازمان است ، زيربنا و روبنا و هدف و وسيله مشخص شده است ، اهم و مهم در آن معين است ، افراد بايد مطابق و متناسب با آن تربيت شوند .
تجزيه ناپذيرى :
اگر ما در مقررات اسلامى وابستگى مقررات و هم تناسب و اندازه شناسى همهء آنها را و هم روابط و پيوستگى همه را - بر خلاف تصورى كه اغلب ماها داريم كه خيال مىكنيم با خوابيدن قسمتى مانعى نيست كه قسمت ديگر خوب اجرا بشود - و هدفها را از وسيله ها تميز دهيم ، ارزشيابى ما در برابر مسائل صحيح باشد و حساسيتهاى ما

[1] . رجوع شود به ورقه هاى « مكتب ، آرمان ، ايدئولوژى » .

460