ب . نژاد و نسب حيوانى انسان ، تبدل انواع ، نژاد حيوانى و نه خدايى .
ج . خراب شدن سابقه و پرونده با كشف ماترياليسم تاريخى و كشف قانون روانكاوى پس راندگى غريزهء جنسى .
د . ايده آليسم يعنى سلب ايمان بشر به واقع نمايى آيينهء علم و ادراك خودش . بشر همه چيز را در آيينه مىبيند ، در آيينهء ذهن و صور ذهنيهء خودش . يك بار در يونان قديم گفتند كه مقياس همه چيز انسان است .
اين عبارت در بادى نظر بوى اصالت انسان مىدهد اما درواقع متزلزل كردن اصالت واقع بينى انسان است . در اروپا اين جريان تجديد شد .
ه . با پيدايش نظريهء اصالت جامعه ، تربيت از جنبه پرورش شخصيت انسان به صورت قالب سازى و ريختن انسان در آن قالبهاى از پيش ساخته و خودساخته درآمد .
53 . گفتيم كه انسان از نظر روح و شخصيت انسانى ، بالقوهء محض است و از طرف ديگر خود به حكم آزادى و استقلال مؤثر در سرنوشت و حتى ساختمان خويش است . از اين رو اين تفاوت ميان انسان و غيرانسان هست كه هر چيزى همان چيزى است كه هست و انسان آن چيزى است كه بخواهد باشد و يا آن چيزى است كه در آينده خواهد بود . لهذا صدرا مىگويد در جواب « ماهو » از هر چيزى يك جواب قطعى دارد جز انسان زيرا سرنوشتِ ماهيت انسان را ، مانند هر چيز ديگر ، وجودش معين مىكند ( زيرا اصالت با وجود است ) و وجود انسان متغير و متبدل و لغزنده است و حدود خويش را عوض مىكند ، و اين تغيير مرز و حدود با دست خودش صورت مىگيرد .
حقيقت اين است كه اين قرآن است كه ابتدا گفته است : « يَوْمَ يُنْفَخُ فِى الصّورِ فَتَأْتونَ أفْواجاً » و تفاسير گفته‌اند انسانها در قيامت طبق ملكات واقعى محشور مىشوند و لهذا به صورت سگ يا حيوان ديگر و يا انسان واقعى محشور مىشوند . و هم قرآن مىگويد : * ( وَسلامٌ عَلَيْه يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَموتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيّاً . ) *

406