حتى از اين نظر شرعاً ممدوح باشد كه بنا را بر بقا بگذارد و درواقع اصل بقا را به كار برد ، بر خلاف اول كه اصل عدم بقا را به كار مىبرد .
حقيقت هم بايد همينطور باشد چون لازمهء اصل احتياط اين است كه در برخى موارد و براى برخى جهات احتياط در اصل عدم بقاست و در برخى موارد مقتضاى اصل احتياط اصل بقاست . با اين بيان معلوم مىشود كه حديث معروف : « كن لدنياك كأنّك تعيش ابداً وكن لاخرتك كأنّك تموت غداً » معنايش اين است كه از نظر كارهاى دنيا بنا را بر اصل بقا بگذار و از نظر كارهاى اخروى بنا را بر اصل عدم بقا بگذار . اين حديث [ را ] اخيراً در سالهاى پيش كه نهضتى در اصلاحات واقع شد در بعضى جرايد و مجلات به عنوان دعوت به دنيا و حتى ترك آخرت ! ( على الظاهر ) معنى كرده بودند .
در قديم كه حكومت مطلق در اين مسائل با تصوف بود به معنى سهل انگارى و بىاعتنايى به كارهاى دنيا كه هرچه فوت شود بهتر ، معنى مىكردند . ولى در ( وسائل ) ج . . . صفحه . . . تحت عنوان . . . [1] :
2 . عطف به صفحهء پيش ، نمىتوان گفت كه مقصود از دنيا در جملهء « كن لدنياك كأنّك تعيش ابداً » استفاده هاى حرام و يا لعب و لهو و مباحات وقت تلف كن است كه در اين آيه آمده است : « انَّمَا الْحَيوةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزينَةٌ وَتَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكاثُرٌ فِى الاْءموالِ وَالاْءوْلادِ . . . » زيرا مىدانيم منطق دين دربارهء چيزهايى كه آنها را دفع مىكند به قدرى صريح و جدى است كه هرگز با زبان تعلَّل سخن نمىگويد .
3 . همان طورى كه در سخنرانى شب 20 محرم 78 گفته‌ايم از اين حديث دو تفسير شده . در وقتى كه زندگى دنيا حالت جزر داشته و روگردانده بود از مردم و شرايط سخت بود تصوف رايج شد و اين حديث به معنى ترك مطلق دنيا تفسير شد . بعد در عصر جديد كه دنيا جمال خود را نشان داد و در كامها شيرين شد و حالت مدّ به خود گرفت و آن افكار افراطى جزر پيدا كرد گروهى گفتند كه مقصود اين است كه

[1] . [ در اينجا مطلب به طور ناقص آمده است . ]

36