القوّة و احتمال الشّباب » و بايد گفت : « اغتنم خمساً قبل خمس : حياتك قبل موتك و فراغك قبل شغلك و صحّتك قبل مرضك و قوّتك قبل ضعفك و شبابك قبل هرمك » . يعنى از اين نظر بايد محتاط بود مثل كسى كه مىخواهد به سفرى برود و دو ساعت كار لازم قبل از سفر دارد و مىتواند بگذارد آن كار را براى دو ساعت آخر وقت ، ولى احتياط مىكند و احتياط تمكن در آن وقت را الغاء مىكند و چند روز قبل آن كار را انجام مىدهد .
اخبارى كه در نهى از تسويف وارد شده همه مفسّر طول املِ مذموم است . در ( جامع السعادات ) ج 3 ص 33 مىگويد : « و قد ورد ان اكثر الناس صياحهم من سوف ، يقولون واحزناه من سوف » . كلمهء « تسويف » از « سوف » اخذ شده . پس طول امل همان تسويف به امل است يعنى فرض ادامهء وقت و فرصت و الغاء احتمال موت يا شغل يا مرض يا غيره و به عبارت ديگر « اصل دير نمىشود » . در حديث ، خطاب رسول اكرم به ابوذر است : « ايّاك والتّسويف باملك فانّك بيومك لا بغدك » . على عليه السلام فرمود : « لا تكن ممّن يرجو الاخرة بغيرالعمل و يرجّى التّوبة به طول الامل » . آيات امر به مسابقه و مسارعه در عمل ، همه نهى از طول امل است مثل « وَسارِعوا الى مَغْفِرَةٍ من رَبِّكُمْ » سورهء [ آل عمران ] آيهء [ 133 ] و ايضاً « سابِقوا الى مَغْفِرَةٍ من رَبِّكُمْ » سورهء [ حديد ] آيهء [ 21 ] . و چون نهى از طول امل نهى از فرض بقاء فرصت براى عملهاى فوتى است و دستور تأثيرى در ريشه كن كردن صفتى و يا ايجاد صفت مخصوص در نفس نيست بلكه به منزلهء اصل عملى احتياطى است ، يعنى به منزلهء اصل احتياط شرعى در شبهات بدويه است مانعى ندارد كه از نظر ديگر و براى منظور ديگر اصل عملى در جهت خلاف باشد ، مثلًا از نظر انجام كارهاى فوت شدنى اصل عملى بر عدم بقاء عمر باشد ولى از نظر انجام كارهايى [ كه ] اگر شروع شود انجام آنها وقت لازم دارد و اگر آدمى بداند كه عمر نمىكند دلسرد مىشود و يا شروع نمىكند ، مثل كتابى كه مشغول تأليف اوست و يا حتى عمل مباحى از قبيل ساختمان يا اصلاح زراعت و غيره ، مانعى ندارد كه انسان بناى عمل خود را بر بقا بگذارد و

35