آنجا كه تمدن ، عظمت پيدا مىكند ولى متمدن حقير مىشود :
20 . مقدمه ( اين است مذهب من ) صفحه 6 : « آيا روا نيست كه معتقد شويم هر قدر تمدن عظمت پيدا مىكند متمدن حقيرتر مىگردد ؟ » .
اين نكته بسيار جالبى است كه در برخى تمدنها مانند تمدن اسلامى ، تمدن و متمدن با هم عظمت پيدا كردند ، زيرا آن تمدن تنها از عنصر علم به وجود نيامده بود ، عنصر ايمان و اخلاق و ايدئولوژى و بالاخره انسانيت نيز در آن سهيم بود . ولى تمدن جديد توأم با سقوط انسانيت به وجود آمد و تنها تمدن علمى است ، يك بعدى است ، ايمان و اخلاق و معنويت در آن سهمى ندارد .
گاندى درباره پوچى انسانيت در غرب مىگويد :
پوچى انسانيت در غرب :
« من كه جز نقش ديوار و رشته هايى كه آن نقشها را به حركت درمىآورد چيز ديگر نمىبينم : منافع ، نظريات ، كالاها . شما همان گونه نمونهء ملتيد كه نقش ديوار نمونهء اشخاص است . » .
مسأله تسلط بر خويش :
21 . مسأله تسلط بر نفس ، آنطور كه گاندى مدعى است ، فوق العاده مسأله مهمى از مسائل انسان است .
22 . موضوعات قرآنى درباره انسان : .
1 . خلافت انسان .
2 . ظرفيت عظيم و خضوع فرشتگان در پيشگاه او .
3 . آزادى و امانتدارى و استقلال و مسؤوليت انسان و معماربودن خودش براى خودش ، و قلم خودش به دست خودش است .
4 . غايت نهايى انسان .
5 . كرامت و شرافت و برترى انسان .
6 . سرشت الهى انسان كه جز با ياد خدا آرام نمىگيرد و اينكه رضوان الهى ، لذات معنوى و الهى بالاتر است .
7 . كمال و اعتدال خلقت انسان .
8 . شخصيت و رابطه مستقيم انسان با خدا ، اتصال دو قطب انسان و خدا با يكديگر

355