نيست ، چرا و به چه جهت اولويت دارد ؟ بلكه مىتوان گفت اولى اين است كه انسان چنين آرزويى داشته باشد زيرا بهتر و محكمتر و بااطمينانتر كارهاى شخص خود را انجام مىدهد و به هرحال اولويتى براى قصر امل به اين معنى نمىتوان پيدا كرد .
تفسير ديگر اين است كه بگوييم مقصود از امل ، امل بقاء است ، يعنى آرزوى اينكه زياد زنده بماند ( نه آرزوى امورى كه مستلزم طول عمر است ) و مقصود از طول امل بقاء ، اين است كه آدمى هميشه چنين فرض كند و عملًا چنين رفتار كند كه وقت براى كارهاى لازم هنوز باقى است كه از آن مىشود به « اصل دير نمىشود » تعبير كرد . مثلًا انسان احساس مىكند كه ملكات عاليه اى كه بايد تحصيل كند و يا يقينى كه لازم است داشته باشد كه لااقل عندالموت ايمانش مستودع نباشد و به عبارت ديگر مستعد موت ( * ( استعد لسفرك ) * . . . * ( والاستعداد للموت قبل حلول الفوت ) * ) نيست ، مثلًا ديون الهى و مردمى را بايد ادا كند ، بايد توبه كند ، بايد از خودش صدقهء جاريه باقى بگذارد از تأليف يا تأسيس مؤسسات خيريه و غيره ، و مىداند كه همهء اينها كارهاى لازمى است و آدمى دوبار به اين دنيا نمىآيد و دنيا مزرعهء آخرت است و فرصت سلامت و شباب و عمر را بايد مغتنم شمرد كه « انّ لربّكم فى أيّام دهركم نفحات ألا فتعرّضوا لها » و آنگاه انسان به پيروى از « اصل دير نمىشود » و « هنوز وقت باقى » است نفحات زودگذر و فرّار رحمات الهى را از دست بدهد و تأخير كند . اين است كه مذموم و ممنوع و بلكه حرام است زيرا مقدمهء حرام است . دستورهاى مذمّت طول امل همه متوجه اين جهت است كه از نظر وظايف لازم فرض اينكه دير نمىشود و آينده هم متعلق به ماست دروغ است و بايد گفت : « قم واغتنم الفرصة بين العدمين » ( رجوع شود به يادداشتهاى عمر ) . از اين نظر بايد احتمال نيامدن فردا و احتمال مشغول بودن فردا يعنى احتمال كار و عدم فراغت و احتمال سالم نبودن فردا و احتمال ضعيف بودن فردا و احتمال پير و فر توت بودن را بر احتمال نبودن مقدّم و به تعبير اصوليين آن احتمال را كالعدم فرض كرد و گفت : « الغ احتمال البقاء و احتمال الفراغ و احتمال السّلامة و احتمال

34