شود ، عاقله بر كشور وجود انسان حكومت عادله داشته باشد و فرضيه فيلسوف حاكم و حاكم فيلسوف در كشور وجود هر فرد تحقق يابد ، رعاياى قوا رعايت و در عين حال از طغيانشان جلوگيرى شود . حكما مركب و وسيله اين راه را عقل و علم مىدانند . حكما نيز مانند عرفا به نوعى « شدن » معتقدند و آن نوع شدن عبارت است از حكيم شدن و عادل شدن .
حكمت از نظر حكما كمال قوه نظرى نفس است و عدالت كمال قوه عملى . از نظر حكماى الهى علم و حكمت از آن جهت كمال است كه از جنبه قوه نظرى آيينه حقيقت است و از جنبه قوه عملى راهنماى عقل و چراغ عقل است براى حكومت و عدالت . از نظر حكما كمال انسان در تحقق يافتن دو نظام است در انسان : نظام علمى و ديگر نظام زيبايى عقلى .
د . كمال مساوى است با محبت ، با اخلاق . انسانيت انسان بستگى دارد به ميزان محبت و عاطفه او نسبت به خلق خدا ، خصوصاً جانداران و بالاخص انسان . در مكتبهاى هندى روى دو چيز زياد تكيه شده است : حقيقت و ديگر محبت . در تعليمات گاندى و در اعتراضات گاندى به تمدن غرب زياد اين دو چيز به چشم مىخورد . انتقاد گاندى از تمدن غرب اين است كه در اين تمدن حقيقت و محبت فداى قدرت شده است ( از كلمات گاندى در مقدمهء ( اين است مذهب من ) استفاده شود ) .
رجوع شود به ورقه هاى « مكتب انسانيت » ص 22 راجع به اصول سه گانه .
مركب كمال انسان در اين مكتب قلب است ، دل است ، احساسات و عواطف اخلاقى است .
ه . كمال [1] مساوى است با زيبايى ، با زيبايى انفعالى مانند اخلاق

[1] . اينجا نظر ديگرى نيز مىتوان گفت و آن اينكه كمال مساوى است با عبادت ( صرف عبادت قطع نظر از روح عبادت ) و اين نظريه زهاد و عبّاد خود ماست . شايد بشود گفت كه نظريه عبادت غيرعارفانه يعنى عبادت براى اجر و ثواب مساوى است با نظر اول يعنى اينكه كمال انسان در برخوردارى است . چيزى كه هست نظر به اينكه اين مطلب را درباره برخورداريهاى دنيا نمىتوان گفت ، درباره برخورداريهاى آخرت بلامانع ديده شده است ولى اگر عبادت را براى عشق و اهليت و خدمت عاشقانه بدانيم مطلب چيز ديگر مىشود .

292