عقيده و ايمان ندارند بلكه اين است كه عقيده و ايمان هست ولى مرده است ، عقيدهء توحيد و نبوت و ولايت همه هست ولى مرده است . در توحيد مثل قوم موسى مىگوييم : * ( اذْهَبْ أنْتَ وَرَبُّكَ فَقاتِلا إنّا هيهُنا قاعِدونَ ) * ، يا مىگوييم : * ( أنُطْعِمُ من لَوْ يَشاءُ الله أطْعَمَه . . . ) * ، يا آنكه به قول زيدبن على بن الحسين عليهم السلام طورى فكر مىكنيم كه مصداق « اطمعوا الفسّاق فى عفوا لله » [ هستيم ] يعنى ارزش عمل را از بين مىبريم . همان طورى كه در ورقهء الفبايى تحت عنوان « عمل در اسلام ، عقيدهء مرجئه و خوارج و شيعه و معتزله » گفتيم ، اسفل و اعلاى ما مرجئ مىشود .
8 . لنين گفته دين ترياك اجتماع است . نبايد خيال كرد كه حتماً روى غرض و مرض عالماً عامداً خواسته دروغى بگويد . او آن دينى را مىگفته ترياك اجتماع است كه در ميان مردم مىديده و واقعاً هم همينطور بوده است ، كما اينكه الآن در ميان ما كم و بيش نقش ترياك را بازى مىكند . گوستاو لوبون در اواخر كتاب ( تمدن اسلام و عرب ) فصلى دارد راجع به ترويج انگليسها ترياك را در چين . و به قول على الوردى ، هم نيچه كه گفته است كه دين ثوره و انقلاب است درست گفته و هم آن كس كه گفته دين ترياك اجتماع است ، زيرا دين در دست انبيا ثوره بود و در دست اخلاف و سلاطين و حكام ترياك شد .
9 . حديث تجديد دين در هر صد سال به طرق شيعه روايت نشده زيرا علاوه بر اينكه ما خودمان تاكنون نديده‌ايم ، در اوايل ( منتخب التواريخ ) حاج ملاهاشم خراسانى از ( مستدرك ) حاجى از ( رجال ) بحرالعلوم و او از ( جامع الاصول ) ابن اثير نقل مىكند و اگر در شيعه ولو در كتاب ضعيفى نقل شده بود ، حاجى نقل مىكرد . اين حديث در ( سنن ) ابى داود ، ج 2 ، اول باب الملاحم هست به اين عبارت : * ( إنّ الله يبعث لهذه الامّة على رأس كلّ مائة سنة من يجدّد لها دينها ) * . در ( جامع الصغير ) سيوطى از ( مستدرك ) حاكم و ابى داود اين حديث را نقل مىكند [1] ، و يكى از روات

[1] . در ( فيض القدير ) شرح ( جامع الصغير ) مىگويد بيهقى هم در كتاب ( المعرفة ) ( معرفة الحديث ) نقل كرده .

167