حيات و مرگ يك جامعه به حيات و مرگ فكر آن جامعه بسته است . اگر فكر يك جامعه مُرد يعنى فكر نداشت و يا فكرش كج و انحرافى و غلط بود آن جامعه مرده است و اگر فكر جامعه زنده بود آن جامعه زنده است . اين است كه افراد خواهان حيات يك جامعه بايد به احياء و نفخ صور و حشرى فكرى بپردازند . به قول مولوى دربارهء حضرت رسول :
< شعر > خواند مزّمّل نبى را زين سبب كه برون آى از گليماى بوالهرب سر مپيچ اندر گليم و رو مپوش كه جهان جسمى است سرگردان تو هوش خيز و در دم تو به صور سهمناك تا هزاران مرده برخيزد ز خاك < / شعر > در يادداشتهاى « بعثت » گفتيم كه روز بعثت روز زنده شدن بشر است .
فكر اسلامى روح اسلام است و اعمال و آداب به منزلهء پيكر است واى بسا ممكن است كه روح مرده باشد و پيكرِ خالى باشد . روح و فكر طبعاً [ در ] معرض آسيب است بيش از عمل كه محسوس است ، زيرا تغيير و انحراف در عمل زود به چشم مىخورد بر خلاف فكر .
12 . انسان آنچنان عمل مىكند كه مىانديشد و به عبارت ديگر انسان آنچنان عمل مىكند كه جهان را با ديدهء عقل و انديشه مىبيند .
عمل تابع جهان بينى است و جهان بينى هركس نوع تفكر و انديشهء او دربارهء جهان است و اسلام نوعى جهان بينى به بشر داده است .
تصويرى كه در ذهن ما از جهان نقش بسته است در عمل و رفتار و تصميمات و روش ما تأثير مستقيم دارد ، و به عبارت ديگر زندگى هر كس مرحلهء اجرايى انديشهء اوست و انديشهء هركس مرحلهء طرح عمل اوست . رابطهء انديشه و عمل رابطهء طرح و اجراست ، رابطهء قوهء مقننه و قوهء مجريه است ، بلكه رابطهء قوهء مقننه و قضائيه مجموعاً با قوهء مجريه است .

159