< فهرس الموضوعات > معنى و ارزش آزادى - شاهراه تغيير و تبدل < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > عوامل آزادى و راه تحصيل آن < / فهرس الموضوعات > يك سلسله نيروهاى غريزى و اكتسابى است كه براى تعالى او ضرورى است ، و آزادى از اينها يعنى فاقد بودن شرايط تربيت و يا امنيت كه دو ركن ديگر تكامل موجود زنده هستند . مثلًا عقل و فكر و انديشهء خوب يكى از آن شرايط است ، ادب و اخلاق يكى از آن شرايط است . بى عقلى و ديوانگى و يا بىادبى و بىتربيتى و هيپىگرى و خود را از قيد يك مغز سالم آزادكردن ، آزادى نيست .
ديوانه ها آزاد نيستند و لهذا ديوانگى نقص است نه كمال . همهء قيود انسانى و ادب و تربيتها را كنار گذاشتن آزادى نيست .
مطلب ديگر اين است كه همچنانكه در ورقه هاى « آزادى معنوى » گفتيم ، آزادى دو نوع است : درونى و بيرونى ، به عبارت ديگر معنوى و اجتماعى . آزادى معنوى رهايى از ديكتاتورهاى درونى و دشمنهاى درونى و زنجيرهاى درونى است كه مادر همهء آزاديهاست و آن به دو قسم منشعب مىشود : رهايى انديشه از خرافات و رهايى اراده از تعلقات و وابستگيهاى حيوانى معنى و ارزش آزادى - شاهراه تغيير و تبدل هگل به نقل ( تاريخ فلسفهء ) ويل دورانت ، ترجمهء فارسى ، ص 250 مىگويد :
« هيچ وضعى پايدار نيست . در هر مرحله و طبقه اى از اشياء تناقضى هست كه فقط تنازع اضداد مىتواند آن را حل كند .
بنابراين عميق ترين قانون سياست ، آزادى است ، يعنى شاهراه تغيير و تبدل . تاريخ عبارت از پيشرفت آزادى است و دولت آزادى متشكل است و يا خواهد بود . » عوامل آزادى و راه تحصيل آن آزادى مانند هر چيز ديگر به صرف اعلام و با يك اعلاميه پيدا

119