يادداشت انسان كامل 1 . مسأله وجود انسان كامل در هر زمان و انتقال مقام انسان كامل مانند يك روح باقى ( به يك معنى ) از فردى به فرد ديگر و اينكه به حسب عقيده شيعه زمين خالى از انسان كامل نيست و او حامل ولايت ( روح انسانيت ) است .
2 . معنى كمال چيست ؟ و فرق آن با تمام [1] و اينكه اين هر دو در مقابل ناقص قرار مىگيرند . آيا كمال مساوى با وجود است و نقص با عدم ( البته عدم ملكه يعنى حد وجود يك شئ ديگر ، و تكامل پشت سرگذاشتن حدود است و انسان كامل يعنى انسانى كه همه حدود ممكن را پشت سر گذاشته است ) .
3 . اينكه مرحله و حد يقفى در كار است و يا ترقيات و تكامل انسان لايتناهى است ، بحثى كه درباره صلوات هست و سيد عليخان در ( شرح صحيفه ) طرح كرده است .
4 . نظر عرفا درباره كمال انسان و انسان كامل كه فانى در حق است و جز او نمىبيند و جز او نمىخواهد . از نظر عرفا كمال انسان در توحيد حقيقى شهودى است كه از خود فانى و خالى مىشود و جز او و شؤون و اسماء و صفات او نمىبيند . خلق يكباره تبديل مىشود به حق مقيد و به شؤون و جلوات و صفات و اسماء حق . از نظر آنها هرچه جز اين است نقص انسان است .
بحث عرفا در سطحى بسيار بالا است [2] و جز كسى كه عملًا وارد اين وادى شده باشد و لااقل مراحلى و منازلى را طى كرده باشد

[1] . براى اين جهت رجوع شود به تفسير ( الميزان ) جلد 5 ، صفحه 191 ذيل آيه « الْيَوْمَ أكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ . . . » و به الهيات ( شفا ) آنجا كه موجود را به ناقص و تام و فوق التمام تقسيم مىكند و به ( اصول فلسفه ) ، پاورقيهاى جلد 4 آنجا كه تكامل معنى مىشود .
[2] . از جمله مشخصات انسان كامل عرفا ولايت و تسلط بر دلهاست . داستان ابراهيم ادهم كه مىگويد : . < شعر > دل نگه داريداى بىحاصلان در حضور حضرت صاحبدلان شيخ واقف گشت از انديشه اش شيخ چون شير است و دلها بيشه اش < / شعر >

287