انسان صاحب درد . لااقل درد داشتن يكى از شرايط كمال انسانى است .
بحثى كلى درباره درد ، كه آيا درد خوب است يا بد ؟ آيا بىدردى بهتر است يا درد ؟ ممكن است كسى خيال كند كه مسلماً بىدردى از درد بهتر است ، ولى اين اشخاص ميان درد و مرض و آفت فرق نمىگذارند . آنچه بد است بيمارى يا جراحت و تفرق اتصال است اما درد ، آگاهى و بيدارى و اعلام خطر است . بلى ، بى دردى به معنى منتفى بودن موضوع درد خوب است اما با بودن موضوع درد ، درد فى حد ذاته ، حتى در دردهاى جسمانى ، بهتر است .
14 . اساساً درد عين حساسيت [ است ] ، بى دردى بىحسى است نه بى مرضى .
15 . مردم در احساس درد دو گونه‌اند : برخى دردشان فقط درد سر است و درد شكم و درد پا ، درد ديگرى احساس نمىكنند ، در احساس درد تا همان حد حساسند و درد دارند كه حيوان احساس مىكند ، يعنى در حدود ضايعات وضع موجود ، كه از طرفى دردى است عضوى و مادى و از طرفى محافظه كارانه ، يعنى دردِ اين است كه ضايعه اى در وضع موجود پديد آمده است .
اما بعضى ديگر ، يك نوع دردها احساس مىكنند كه ديگران احساس نمىكنند .
16 . بعضىها از دردى كه حساسيت است شكايت كرده گفته‌اند :
دشمن جان من است عقل من و هوش من . . . و يا گفته‌اند : عاقل مباش تا غم ديوانگان خورى - ديوانه باش تا غم تو عاقلان خورند . اينها نفهميده و ندانسته‌اند كه چنين دردى هزار بار بر بىدردى ناشى از لختى و جهالت و بىحسى ترجيح دارد .

286