در مباحث « اسلام و مقتضيات زمان » و همچنين بحث « قوانين اسلام در مقايسه با توسعه و تحول دنياى جديد » دربارهء آن بحث كرده‌ايم .
در اينجا مسألهء اجتهاد مطرح مىشود .
17 . يكى ديگر اين است كه بر جهان قوانين مسلَّم حكومت مىكند * ( ( سُنَّةَ الله . . . وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ الله تَبْديلًا ) ) * . اما امروز اين فكر پيدا شده كه در جهان هيچ چيز شرط هيچ چيز نيست احياء تفكر اسلامى اربعين 1370 .
* ( يا أيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اسْتَجيبوا لله وَلِلرَّسولِ إذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ . ) * اين بحث را به مناسبت بحث « اقبال و احياء فكر دينى » كه قرار بود ايراد كنم و نكردم ، ايراد مىكنم ولى در نطاق وسيعتر .
1 . اولًا معنى احياء تفكر اسلامى چيست ؟ مقصود اين است كه انديشه هاى اسلامى اگر به صورت صحيحى تعليم داده شوند افكار زنده و تحرك بخش و نمودهنده و بصيرت ده و نيروبخش مىباشند ، منبع نيرو و بصيرت است ، ولى همين انديشه ها اگر تحريف بپذيرند ، تجزيه شوند ، قشرها از لُبها جدا شود ، و يا وارونه شود مانند نهالى كه ريشه اش را در هوا و سرش را به زمين بكنند و به عبارت ديگر اگر مسخ شوند خاصيت حياتى و زندگى خود را از دست مىدهند ، بلكه نتيجهء معكوس مىدهند .
فكر اسلامى تا شش قرن حيات بخش بود ، به ملتها جان و نيرو داد ، تحرك و جنبش بخشيد ، بينايى و توانايى داد . از هنگامى از توان و حيات و بينش افتاد و ملت اسلام سر در گريبان خود فرو برد كه عواملى پديد آمد و تفكر مسلمين را در اين زمينه عوض كرد .
علائم حيات :
موجود زنده خاصيت جذب و دفع دارد ، خاصيت همكارى و

150