آفتاب وجود من ديده درنرسد . الاّ ( مگر ) به ماه دررسد . از غايت شعاع و روشنى ، ديده طاقتِ آفتاب ندارد . و آن ماه ( مولوى ) به آفتاب ( شمس ) نرسد ، الاّ مگر ( 1 ) آفتاب به ماه برسد . لاتدركه الابصار . . . ( 2 ) » . همچنين مىگويد : مولانا را مستى هست در محبّت اما هشيارى در محبّت نيست . ( 3 ) امّا مرا مستى هست در محبّت و هشيارى در محبّت . ( 4 ) تناقض ديگر ، همانطور كه گذشت شمس تبريزى در بغداد اوحد الدين كرمانى را به خاطرِ دل بستن به امردان و شاهدبازى مورد سرزنش و نكوهش قرار مىدهد . ( 5 ) و لكن در جاى ديگر از « احمد غزالى » كه گويا به همين بيمارى مبتلا بوده ، دفاع مىكند و شاهدبازى وى را توجيه مىنمايد . ( 6 ) تعارض ديگر : شمس ، چلّه نشينى را ، به عنوان چيزى كه در سنّت پيامبر ( صلى الله عليه وآله و سلم ) وجود ندارد ، رد مىكند و حتى آن را بدعت قلمداد مىنمايد . ( 7 ) ليكن وى « سماع » يعنى آوازخوانى به همراه موسيقى و رقص ( صوفيانه ) را تأييد و آن را به عنوان عبادتِ برتر ، و حتّى براى برخى افراد « فريضه » قلمداد مىكند . در حالى كه بدعت بودن سماع به مراتب روشن‌تر از چلّه دارى است ( 8 ) ، كه صوفيان مدّعى هستند آن را از آيه فتمّ ميقات ربّه اربعين ليلة اقتباس نموده‌اند .
نمونه ديگر از دوگانه گويى شمس ، اين است كه وى چنان كه گذشت تقليد را مذموم

1 - اين دو كلمه به غلط در مقالات تكرار شده است . 2 - همان مأخذ ، ص 121 . 3 - توجيه ضعيفى در اينجا ممكن است مطرح شود كه سخنان دوّم شمس مربوط به دوران اوليه مولوى و سخنان نوع اول مربوط به دوران پختگى مولوى است . لكن اين توجيه مخالف قرائن بسيارى است . 4 - مقالات شمس ص 80 . 5 - رساله سپهسالار ، ص 58 . مناقب العارفين ص 58 . 6 - مجموعه آثار فارسى احمد غزالى ، ص 326 . 7 - مقالات ، ص 184 . 8 - همان مأخذ ، ص 73 . يكى از نويسندگان در اين زمينه مىگويد : شمس موسيقى را تا حد وحى ناطقِ پاك ، و نواى چنگ را تا حد قرآن فارسى بالا مىبرد و مىستايد . . .

82