إسم الكتاب : نقدى بر مثنوى ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 639)

رندى و زرنگى شمس مطالب مقالات شمس نشان مىدهد كه گوينده آن فردى ساده و سربه زير و كم حرف و گوشه گير نبوده است ، بلكه صوفيى پرتحرّك و فعّال بوده است . سفرها و ملاقات‌هاى زياد ، برخوردهاى تند يا ملايم و انتقادهاى فراوان از اين و آن ، موضع گيرىهاى ناهمگون و متفاوت ، كه نتيجه مصلحت انديشى و فرصت طلبى است و . . . نشان دهنده يك نوع زرنگى و رندى در گوينده آن است . ( 1 ) در مقالات ، تناقض گوييهاى فراوان به چشم مىخورد ، كه ناشى از بىتوجهى گوينده و يا ناشى از زرنگى و فرصت طلبى ( و يا هردو ) است . ( 2 ) در يك جا مولوى را چنان تعريف مىكند و او را بالا مىبرد كه گويا « يگانه عصر » و برترين مرد دوران به شمار مىرود ، به گونه‌اى كه حتّى از خود شمس نيز به مراتب بالاتر است . در مقالات آمده : « والله من در شناخت مولانا قاصرم . در اين سخن هيچ نفاق و تكلّف نيست و تأويل ، كه من در شناخت مولانا قاصرم . . . سخنى هست يكى نفاق ، يكى راستى . . . آن كه راستى است و بىنفاق است ، ( آن ) كه روان انبياء در آرزوى آن است كه كاشكى در زمان او ( مولوى ) بوديمى و سخن او بشنوديمى ! » . ( 3 ) همچنين از او نقل شده است : « اين ساعت ، در عالم ، قطب او ( مولوى ) ست » . ( 4 ) و در جاى ديگر : « . . . ما نبشته ى ( نوشته ى ) تو را با قرآن نياميزيم . ( يعنى آن را برتر از قرآن بدانيم ) » .
از سوى ديگر در همان مقالات ، سخنانى دارد كه خود را به اندازه برترى خورشيد بر ماه ، از مولوى بالاتر مىداند . « نفاق كنم يا بىنفاق گويم . اين مولانا مهتاب است . به

1 - هر چند شمس تبريزى تا حدودى زرنگ و مصلحت انديش بوده است و لكن در عين حال اخلاق تند و تهاجمى و زود رنجى و پرتوقّعى وى مانع از جذب افراد و ايجاد موقعيّت مناسب براى وى مىشده است . بنابر اين مطلبى كه در اينجا مطرح گرديده ، با آنچه كه در زمينه اخلاق شمس گفته مىشود تنافى ندارد . 2 - سخن مذكور با در نظرگرفتن چگونگى گردآورى مقالات و نواقصى كه ناشى از آن است گفته مىشود . 3 - خط سوّم ص 70 - آ . 4 - مقالات شمس ، ص 239 .

81