تنافى با مسئله فناء و محو نداشته باشد ) . همين فكر است كه به صورت ريشه‌اى در انديشه مولوى اثر كرده ، و به طور وسيع در مثنوى انعكاس يافته است .
از سخنان قابل توجه او ، نادرست خواندن كلام معروف و جنجال برانگيز ( و سر بر باد ده ) حلاّج ، يعنى « انا الحق » است . همين طور جمله معروفِ بايزيد « سبحانى ما اعظم شأنى » . مقالات در چند مورد اين سخنان و گويندگان آن را خام و ناقص معرفى مىكند . ( 1 ) در موردى مىگويد : از روى « علّت » ( ناخوشى ) ، اين جمله‌ها را بر زبان جارى كرده‌اند . ( 2 ) از نشانه‌هاى ديگر استقلال نسبى شمس ، ديدگاه منفى وى نسبت به برخى ( نه همه ) آداب صوفى گرى و خانقاهى است . او هرچند به تمام معنى صوفى است و از سرتاپا درتصوّف فرورفته ، و مولوى را نيز در آن فروبرده است ، لكن نسبت به بعضى از آداب و رسم‌هاىِ معمول صوفيان موضعِ انتقادى دارد .
قيد و بندهاى متداول خانقاهى از قبيل خرقه پرستى ( 3 ) و سلسله سازى ( 4 ) را نادرست و بىثمر مىداند . همچنين چلّه نشينى را ، كه از اركانِ برنامه سير و سلوك صوفيان است ( 5 ) نفى مىكرد ( 6 ) و آن را بدعت مىخواند . ( 7 )

1 - مقالات ص 74 . مولانا جلال الدين ص 124 . 2 - سخنان شمس در نكوهش افراد ياد شده ، با توجه به اعتقاد عميق مولوى به حلاّج و بايزيد كه ازسخنان وى در مثنوى و فيه مافيه و . . . برمى آيد تعجّب آور است . همانطور كه مىدانيد مولوى سخت به شمس معتقد است و مقلّدى تمام عيار نسبت به وى است . بعضى احتمال داده‌اند ، اظهارات مذكور ، از سوى شمس يك نوع تاكتيك و رد گم كردن است كه البته شاهدى بر آن ذكر نكرده‌اند . 3 - خرقه : جامه درويشان كه آستر آن پوست گوسفند يا خز يا سنجاب است ( فرهنگ معين ) . 4 - سلسله تصوّف زنجيره‌اى است كه نشان دهنده اخذ تصوّف از مرشدتا مشايخ اوليه است ( نظير سند حديث ) . 5 - چلّه : چهل روزى كه درويشان در گوشه‌اى نشينند و عبادت كنند و رياضت كشند ( فرهنگ معين ) . 6 - مقالات شمس ص 141 و 183 . مجموعه آثار فارسى احمد غزالى ص 326 . جاى تعجّب است كه شمس و به تبع او مولوى و سلطان ولد چلّه نشينى را بدعت مىدانند اما سماع ( آواز و رقص و موسيقى صوفيانه ) را كه به مراتب ضد شرع‌تر است مطلوب بلكه واجب مىدانند . 7 - ظاهراً استعمال « بنگ و حشيش » در ميان مريدان بهاء ولد ( پدر مولوى ) مرسوم بوده است . ليكن شمس با آن مخالف بود ( مقالات شمس ، تعليقات ص 282 ) .

80