در مسأله وصيّت از براى اجهل الناس تفصيلى داده ( 1 ) ، اين فقير در اين كلمات بناى تحقيق مطلبى ندارم ، ترسيدم گرفتار شبهه مولوى شوى اشاره كردم ، خلاصه كار خداوندى بى غرض ، بىعلت ، بىباعث ، بدون بليّات ، گزاف نيست ، جبر و ظلم از او سر نمىزند ، قبيح است ، تعالى عن ذلك ، اى مريد بىسواد فكرى از براى خود بكن .
بارى مولوى و ساير اشاعره را اعتقاد اين است كه سبب و مسبّبى نيست ، سنّت و عادت خدا جارى شده است كه چيزى را عقب چيزى ظاهر سازد ، و مفاسد زيادى بر اين مذهب مترتب مىشود ، چنان كه اشاره به بعضى شد .
در صفحه سى و نهم در كيفيت گرفتن حضرت عزرائيل قبضه از خاك را به جهت خلق آدم ( عليه السلام ) و زارى كردن خاك و قبول نكردن او مىگويد : ( در عنوان بيان آنكه مخلوقى كه تو را از او ظلمى رسد ، او همچو آلت است عزرائيل مىگويد در جواب خاك ) گوش من كر است از زارى كنان * كه منم اندر كف او چون سنان احمقانه از سنان رحمت مجو * در دهان اژدها رو بهر او از دم شمشير تو رحمت مجو * ز آن شهى جو كان بود در دست او ( 2 ) اين كلام صريح است در اينكه : همه ظلمها را از خدا مىداند ، ظالم را آلت كار مىداند ، چنان كه ابن ملجم لعين را چنين دانست ، آلت حقى تو فاعل دست حق .
بارى تا آخر آنچه با عزرائيل سخن گفته مىشود از خاك و جانب خداوند تعالى به قدر صد بيت تمامى از اين قبيل است .
در صفحه چهل و دويّم و سيّم كه ذكر حشر ابدان و محشر را مىكند ، و اينكه بنده نامه اعمال خود را سياه مىبيند ، رو به جهنّم مىرود با ملائكه عذاب ، پس از آن رو به پشت سر كرده توقف مىكند ، ندا مىرسد كه : چرا توقف كردى ؟ مىگويد : اميدم به كرم تو بود ، ندا به ملائكه مىرسد :

1 - تذكرة الفقهاء ج 2 ، ص 469 به بعد . 2 - مثنوى ، دفتر پنجم ، 1682 .

563