شنيدم : دخترم را به جهت ظاهر خوب و طريقه به ظاهر نيكوى حسين بن منصور به او تزويج كردم ، بعد از مدّت كمى بر من معلوم شد كه او ساحر ، حيله گر ، خبيث و كافر است ، سپس خطيب مىنويسد : از محمّد بن يحيى رازى شنيدم كه گفت : عمر بن عثمان او را لعن مىكرد ، و مىگفت : اگر بر او دست پيدا كنم او را با دست خويش مىكشم ، به او گفتم : چه از او ديدى ؟ گفت : آيه‌اى از قرآن خواندم ، منصور حلاّج گفت : من هم مىتوانم مثل قرآن درست كنم و سخن بگويم . ( 1 ) عطّار در تذكره نقل كرده است كه حلاّج دلقى داشت كه بيست سال بيرون نكرده بود ، روزى به ستم از وى بيرون كردند ، گزنده بسيار در وى افتاده بود ، يكى از آنها را وزن كردند نيم دانگ بود ، و به گفته تذكره در آن عقرب نيز بود ! ! ( 2 ) ابن نديم مىگويد : وقتى او را دستگير كردند به ابى الحسن على بن عيسىسپردند ، با او مناظره كرد ، او را در علوم و قرآن و فقه و حديث و شعر و حتى ادبيات عرب عامى محض يافت ، پس به او گفت : مسائل طهارت و واجبات خويش را ياد مىگرفتى بهتر از آن بود كه چيزهايى بنويسى كه خود نيز ندانى چه گفته‌اى ، واى بر تو چقدر به مردم مىنويسى « ينزل ذوالنور الشعشعانى الذى يلمع بعد شعشعيته » ؟ ( 3 ) و بيرونى خروج حلاّج را عنوان كرده و او را شعبده باز معرفى كرده است .
او وقتى به پيروان خود نامه مىنگاشت چنين آغاز مىكرد : از هو هو ازلى ، فروغ درخشان لامع و اصل اصيل ، و حجّت تمام حجّتها ، و ربّ ارباب و آفريننده سحاب و مشكاة نور ، و ربّ طور كه در هر صورتى منصور مىشود به بنده خود فلان . . .
و مرحوم محدّث قمى ( رحمه الله ) ، از ابن جوزى نقل كرده كه منصور در يكى از نامه‌هايش

1 - تاريخ بغداد 1 / 121 . همانطور كه ابن بابويه ( قدس سره ) او را لعن مىفرمود . 2 - تذكره عطار بخش حالات منصور ، در ترجمه تلبيس ابليس « شپش » گفته ، و در پاورقى گفته وزن آن تقريباً 5 / 1 نخود بود . 3 - سفينة البحار 1 / 296 ، اين كلمات بىمعناى حلاّج مانند كلمات ميرزا على محمّد باب است كه او نيز از اين مزخرفات مىبافت .

498