إرجاء ، ( 1 ) يا قول به اينكه تمامى افعال عباد مخلوق خداوند است ، تا آنجا كه مىفرمايد : در اين موارد اگر شخص تصريح به لوازم كند يا به آنها معتقد باشد كافر مىشود و حكم مرتدّ فطرى ( 2 ) بر او مترتّب مىشود ، و اگر از روى شك و شبهه باشد توبه داده مىشود ، و اگر از توبه امتناع كرد حاكم سه بار او را تعزير مىكند » . . . تا آخر آنچه مىفرمايد .
و أفضل تلامذه آن بزرگوار يعنى صاحب جواهر ( رحمه الله ) مىفرمايد : از كتب ضلال در اين امّت كتب جبر است . ( 3 ) ناگفته نماند كه مراد از كتاب ضالّ كتابى نيست كه از اوّل تا به آخر آن ضال باشد ، به همين جهت مرحوم علاّمه در قواعد مىفرمايد : توراة و انجيل تحريف شده از كتب ضلال است ، و صاحب جامع المقاصد در شرح كلام علاّمه فرموده است : توراة و انجيل تحريف شده از رؤوس كتب ضلال است ( 4 ) ، در حالى كه معلوم است كه در آن دو بسيارى از مندرجات حقيقى و تحريف نشده هم وجود دارد ، لكن با خرافات آميخته است .
در خاتمه لازم است به لبّ مراد يعنى مذهب « أمر بين الأمرين » اشاره شود .
در كافى از امام صادق ( عليه السلام ) نقل شده است كه فرمود :
لاجبر و لا تفويض ، و لكن أمر بين أمرين « نه مذهب جبر صحيح است و نه مكتب تفويض ، بلكه چيزى بين اين دو صحيح است ، راوى پرسيد : اين حدّ وسط چيست ؟ حضرت مطلب را با مثال بيان كرد و فرمود : اگر تو شخصى را در حال

1 - درباره إرجاء و فرقه مرجئه تعاريف زيادى شده است ، براى اطلاع به فرهنگ فرق ص 401 مراجعه كنيد . 2 - مرتد فطرى كسى است كه پدر و مادر يا يكى از آنها در حال انعقاد نطفه مسلمان بوده ، و حكم ارتداد او هم قتل است . 3 - جواهرالكلام : 22 ، 59 . 4 - جامع المقاصد 4 ، 26 .

368