و اللّه خلقكم و ما تعملون : و ما تعملونه ; فإنّ جوهرها بخلقه و نحتها باقتداره . » ( 1 ) يعنى ابراهيم گفت : « آيا مىپرستيد آنچه را خود تراشيده ايد از بتها ؟ در حالى كه خداوند شما را آفريده و آنچه را خود مىسازيد ، زيرا مادّه آن را او خلق فرموده وتراشيدن آن به قدرتى مىباشد كه او داده است . » اكنون كه مذهب اشعرى بنا بر نقل فخر رازى ، و خواجه و علاّمه در متن و شرح ( 2 ) به طور خلاصه بيان شد ببينيد علاّمه ( ره ) درباره اين سخن چه مىفرمايد :
« و هذا الكلام في غاية الردائة » يعنى اين سخن در نهايت پستى و سستى است ، و سپس وجه آن را بيان مىفرمايد . ( 3 ) در كتاب فرهنگ فرق در لغت اشاعره مىنويسد : اشاعره مىگويند : خداوند خالق افعال بندگان است ، و افعال بندگان مكتسب خود آن‌ها است . . . ( 4 ) .
و درباره نجّارية ( 5 ) چنين مىنويسد : « جرجانى در تعريفات مىگويد : نجّارية با اهل سنّت در مورد خلق افعال و اينكه استطاعت با فعل است ، و بنده اكتساب فعل خود مىكند موافقند ، آنان چون اهل سنّت مىگويند كه خداوند آفريننده كارهاى بندگان است ، و اينان انجام دهنده‌اند نه آفريننده . ( 6 ) » بهرحال گذشت كه شيخ اقدم ، مفيد ، كسب را به نجّاريه نسبت مىدهد ، و خواجه و علاّمه به اشعرى . به هر صورت مذهب اشعرى همان است كه بيان شد . بنابراين عجب است از گفتار دكتر حفنى داود در مقدّمه كتاب « عقائد الإماميّة » شيخ محمد رضا مظفّر كه مىگويد : « مذهب اماميّه و قول امام جعفر صادق رضى اللّه عنه :

1 - تفسير صافى : 2 / 426 . 2 - متن از مرحوم خواجه است به نام « قواعد العقائد » و شرح از جناب علاّمه است به نام « كشف الفوائد » . 3 - كشف الفوائد ص 62 ، چاپ شده به سال 1311 . 4 - فرهنگ فرق : 56 . 5 - براى شناخت اين فرقه به فرهنگ فرق صفحه 437 مراجعه كنيد . 6 - فرهنگ فرق 437 و در اين كتاب كسب را گونه‌اى از اختيار معنى كرده است ، نويسنده گويد : كسب يعنى اختيار در فعل و ترك ، نه صدور و خلق فعل .

348