معنوى ابوبكر بوده است ! ! ( 1 ) در هر صورت دل بستن به سخنان صوفيّه در مورد منشأ تصوّف ، بيراهه رفتن و متهم را بر كرسى قضاوت نشاندن است . بلكه بايد با دقت در تاريخ و سير فكرى تصوّف ( به خصوص در قرن سوم ) ، و مطالعه فرهنگ و انديشه اقوام و ملتهاى معاصر آنها ، به سؤال فوق پاسخ داد . آنچه از نظر تاريخى مسلّم است اين كه در آن عصر ، و در كنار بلاد اسلامى ، اديان و مكتبهايى وجود داشت كه كم و بيش شبيه مرام صوفيه بود . به خصوص برخى از اين مكتب‌ها هماهنگى زيادى با تصوّف داشت .
قبل از ذكر شواهد و بيان نمونه‌ها ، لازم است نكته‌اى خاطرنشان گردد :
سابقه نداشتنِ سخنان و افكار صوفيانه ( در قرن سوّم ) ، نظير : محو و فناء و حلول و اتحاد و . . . و بيگانگى آن با فرهنگ مسلمانان ، و از سوى ديگر وجود اديان و مكتب هايى ( درآن عصر ) كه شباهت زيادى به افكار صوفيان داشت ، ما را به يكى از دو نتيجه زير مىرساند :
1 - صوفيان قرن سوم ، عقايد و افكار خود را از غير مسلمانان ( كفّار همفكر ) گرفته و آن را با آيات و روايات عجين كرده و الفاظ و اصطلاحات اسلامى بر اندام آن پوشانده‌اند .
اين نظريه‌اى است كه بسيارى از تصوّف شناسان در شرق و غرب ( از قديم و جديد ) مطرح كرده‌اند و ادلّه و شواهد متعدّدى براى آن ذكر مىكنند .
2 - در صورتى كه ادلّه فوق را كافى ندانيم و تقليد و الگوگيرى صوفيان از كفّار ثابت نشود ، حداقل به اين نتيجه مىرسيم كه مرام صوفيّه ( و همفكران آنها ) شباهت زيادى با عقايد غير مسلمانان دارد . به ويژه برخى از مكتب‌ها چون « آئين هندو » ( همانطور كه خواهد آمد ) در بسيارى از مسائل بنيادى و اساسى به صورت شگفت آميزى عين افكار صوفيان است .

1 - قدسيّه ، ص 13 .

116