دو صوفىِ نامدار و هم عصر « ابو سعيد ابو الخير » و « قشيرى » ( از صوفيان قرن پنجم ) ، كه اوّلى اهل سماع و عشق و دوّمى مخالف آن بود ، ( 1 ) موضع گيرى شهاب الدين سهروردى بر ضد اوحد الدين كرمانى ( از صوفيان قرن ششم و هفتم ) ، كه هر دو از بزرگان صوفيّه هستند ، و بدعت گذار خواندن اوحد الدين توسط سهروردى ( 2 ) ، مباحثات تند و نيش دار بين علاءالدوله سمنانى و عبدالرزاق كاشانى ( از صوفيان قرن هشتم ) بر سر وحدت وجود به سبك محى الدين عربى ، برخورد صوفيهاى عشقى و صوفيان نقشبندى ( قرن نهم به بعد ) ، و بىدين معرّفى كردن عشقيها به وسيله نقشبنديّه ، و متقابلاً مسخره كردن نقشبنديّه توسط عشقىها ( 3 ) و . . . همه و همه نشان دهنده عمق اختلاف فكرى و مسلكى بين صوفيان است .
شمس تبريزى ، مراد و پير مولوى كه بسيارى از مشايخ ( قديم و جديد ) صوفيّه را هدف حمله تيز و تند خود قرار داده ، و بايزيد ( 4 ) و حلاّج ( 5 ) و محى الدين ( 6 ) عين القضاة همدانى ( 7 ) و اوحد الدين كرمانى ( 8 ) و نجم الدين كبرى ( 9 ) و . . . را هركدام به گونه‌اى به باد انتقاد مىگيرد ، و حتى برخى از آنها را متّهم مىكند ( حلاّج و بايزيد و . . . ) كه از سر علّت ( بيمارى - ناخوشى ) بعضى مطالب را بر زبان جارى كرده‌اند ، نشان ديگرى از اين واقعيت است .
به قول ابو سعيد بن اعرابى ( صوفى ) : صوفيّه قائل به جمع بودند ، اما صورت جمع نزد هر دسته از آنان بر خلاف آن چه بوده كه نزد ديگرى است . ( 10 ) زمانى ابن اعرابى اين سخن را بر زبان مىرانده كه هنوز نيمه قرن چهارم بوده است ( ابن اعرابى متوفى 340 است ) ( 11 ) و هنوز بسيارى از دسته‌ها و گروههاى صوفيان شكل نگرفته بودند .

1 - ترجمه رساله قشيريّه ، مقدمه آقاى فروزانفر . 2 - نفحات الانس ، ص 598 . دليل آن عشق و علاقه اوحد الدين به شاهد ( پسران اَمَرد ) بوده است . 3 - عشق صوفيانه ص 208 ، پاورقى . 4 تا 7 - مقالات شمس ص 123 ، 334 ، 298 ، 227 . 8 - مناقب العارفين جلد 2 ، ص 617 و 616 . مقالات شمس ص 73 ، پاورقى . 9 - مقالات ص 199 . 10 - مقدمه نفحات الانس ، ص 16 . 11 - همان مأخذ .

110