شمس اطلاعات دقيق و تفصيلى در دست نيست .
به تدريج شمس به صورت شيخ و صوفيى تمام عيار ، در كنار دهها ( بلكه صدها ) مرشد و پير و شيخ و . . . كه در آن عصر ( قرن هفتم ) زندگى مىكردند ، درآمد كه براى خود داراى حرف و نظر بود .
شمس تبريزى در اين مرحله نيز به نقاط مختلف سفر مىكرد و سراغ جماعت صوفيان و اصحاب خانقاه مىرفت و به انگيزه جذب آنها با اين گروه گفتگو مىكرد . ( 1 ) وى در سال 642 چنان كه گفته شد وارد قونيه گرديد و به دنبال آن داستان جنجالى شمس و مولوى رخ داد . در قونيه نيز ماجراهايى با مخالفين و تعدادى موافقين خود داشت كه گوشه‌اى از آن گذشت . اينك به بررسى برخى جنبه‌هاىِ قابل توجه شخصيت شمس مىپردازيم .
آيا شمس تبريزى نابغه بوده است ؟ عدّه‌اى عقيده دارند كه شمس تبريزى « فردى استثنايى و نابغه‌اى بىنظير » بوده است ، و براساس اين فكر فضائل و كراماتِ بىشمارى براى او بيان مىكنند . ( 2 ) متقابلاً گروهى معتقدند شمس تبريزى « درويشى بىسواد و مرموز » بوده ، و شخصيتى قابل توجه به شمار نمىرود . ( 3 ) ظاهراً هر دو دسته از واقعيت دور افتاده و راه افراط و تفريط پيموده‌اند . اينكه شمس را درويشى بىسواد و دوره گرد بدانيم ، قضاوت درست و عادلانه‌اى نيست ، و با سخنان شمس و عملكرد او ( از جمله دگرگونسازى مولوى ) سازگار نيست . توضيح آن در بخشهاى بعد خواهد آمد .

1 - مناقب العارفين ص 616 . 2 - مولانا جلال الدين ص 108 . كتاب خط سوم ، مناقب العارفين ، رساله سپهسالار و . . . 3 - ابن بطوطه كه نزديك به عصر مولوى به قونيه سفر كرده سخنان تحقيرآميزى در مورد شمس تبريزى گفته است . رحله ابن بطوطه ص 294 .

63