و اما فنا در آئين هندو يوگى ( سالك ) در حين پيشرفت و ترقى خود به سوى كمال به مقاماتى چند مىرسد كه نيروهاى معجزه آسايى دربردارند . اين نيروهاى شگفت آور مبيّن پيشرفت و تجرّدى است كه يوگى را حاصل شده است . يوگى به تدريج به مراتب عالىتر آگاهى دست مىيابد . . . و به كراماتى مىرسد . ( 1 ) يوگى با انجام دادنِ اين عمل از شرايط زمان و مكان خارج مىشود زمان را در نظام معكوس مىپيمايد و به منشأ نخستينِ نوسانِ موجِ آفرينش ، و اولين لحظه‌اى كه . . . امواج هستى را به حركت درآورد بازمى گردد . ( 2 ) بازگشت به مبدأ تاريخ و آفرينش يكى از كشف و شهودهاى مشترك صوفيه و مذاهب روحى از جمله آئين هندو است . مولوى نيز به نقل مناقب العارفين مدّعى برگشت و معاينه تاريخ نخستين است .
« پاتانجالى » مؤلف يوگاسوترا ، يوگا را چنين معرفى مىكند : يوگا حذف و قطع مراتب نفسانى و ذهنى و عقلانى است . . . تا متعاقب آن اتحاد عالم و معلوم ميسر گردد . ( 3 ) اصولاً يوگا به معناى وحدت ، اتّحاد و يگانگى است ، يكى شدن روح فردى با روح كيهانى . ( 4 ) مولوى گويد :
يك حمله مستانه بكرديم * تا علم بداديم و به معلوم رسيديم شبسترى گويد :
چو ذاتت پاك گردد از شين * نمازت گردد آنگه قرة العين نماند در ميانه هيچ تمييز * شود معروف و عارف جمله يك چيز هدف غائى و نهايى سالك هندو در اين عبارت كوتاه بيان شده است : مقصود همانا آزادى است و اين آزادى از راه دريافت عملى ( نه فقط پذيرش نظرى ) يگانگى خود و

1 - اديان و مكتب‌هاى فلسفى هند ، ص 702 . 2 و 3 - اديان و مكتب‌هاى فلسفى هند ، ص 703 و 306 . 4 - درخت يوگا ، ص 25 .

144