< شعر > . . .
چون كه كليات را رنج است ودرد جزو ايشان چون نباشد روى زرد < / شعر > 11 - اجزاء جهان هستى در تحول ودگرگونى است ، آيا زير بنا ومبادى عاليه هستى ( كل در اصطلاح جلال الدين ) هم در تحول وتغيير است ؟
جلال الدين اين سؤال را صريحا در دفتر ششم ودفتر اول پاسخ مثبت داده ومىگويد :
< شعر > جنگ فعلى هست از جنگى نهان زين تخالف آن تخالف را بدان [1] < / شعر > وهم چنين در ابيات فوق بيت اول ودو بيت آخر صريحا مىگويد : تحولات ودگرگونىهاى رو بناى هستى ( به اصطلاح جلال الدين اجزاء ) مستند به تغيير در تحول زير بنا است كه جلال الدين در بارهء آن ، مفهوم كل وكليات را به كار مىبرد . ودر ابيات ديگر موضوعى را مطرح مىكند كه مستلزم همان مطلب است ، مىگويد :
< شعر > جان كل با جان جزو آسيب كرد جان ازو درّى ستد در جيب كرد [2] < / شعر > با اين حال جلال الدين قلمروى را در پشت پردهء طبيعت سراغ مىدهد كه سكون به معناى احض يعنى حالتى ما فوق حركت وسكون در آنجا حكم فرما است . از آن جمله : - < شعر > ذره‌اى كاو محو شد در آفتاب جنگ او بيرون شد از وصف وحساب چون ز ذره محو شد نفس ونفس جنگش اكنون جنگ خورشيد است وبس رفت از وى جنبش طبع وسكون از چه از انّا اليه راجعون [3] شمع چون در نار كلى شد فنا نى اثر بينى ز شمع ونى ضيا [4] < / شعر >

[1] دفتر ششم ، ص 352 ب 42 . .
[2] دفتر دوم ، ص 97 ب 19 . .
[3] دفتر ششم ، ص 352 ب 42 تا 44 . .
[4] دفتر چهارم ، ص 290 ب 9 . .

534