نمىتوان براى آغاز توجه بشر از نظر سرگذشت جهان بينى به حركت وتحول در تمام اجزاى جهان هستى تاريخ معينى را مشخص ساخت ، ولى اين قدر مىتوان گفت : كه توجه مزبور بسيار تاريخ كهن داشته وچنانكه بعضىها گمان كرده‌اند مولود جهان بينىهاى يونان نيست . ما در بعضى از سرودهاى ريگ ودا با اين جمله رو برو هستيم :
« 10 - او ( اندرا ) كه قانون جاودانى را مقرر داشت قدرت قانون به سرعت حركت مىكند . . . زمين وسيع وعميق وآسمان از آن قانون است . » [1] در بارهء تاريخ ريگ ودا ميان محققان اختلاف نظرى وجود دارد دانشمند هندى به نام تيلك بعضى از محتويات ريگ ودا را به پنج تا شش هزار سال پيش از ميلاد مسيح مستند مىداند ، ولى به نظر هند شناس معروف ماكس مولر تاريخ ريگ ودا پيش از 1200 سال پيش از ميلاد بوده است . بهر تقدير ريگ ودا پيش از تمدن يونان وتدوين كتب مذهبى موجود يهود مىباشد . [2] چشمگيرترين مردى كه پيش از ارسطو در فرهنگ يونانى حركت را مطرح كرده است هراكليد ( هراكليتوس ) ( هرقليطوس ) بوده است . به اين شرط كه هومر شاعر يونانى را شاعرى بدانيم ويكى از جهان بينان محسوب نكنيم ، وگر نه اين شاعر ومتفكر معروف در حدود پيش از هزار سال قبل از ميلاد ، مىگويد : « اى كاش تضاد موجودات از ميان مىرفت تا تمام عالم ساكن وابدى مىگشت [3] اين عبارت تضاد را كه مولد حركت است ، جهانى مىداند ، نتيجتا حركت در نظر او يك قانون جهانى است .

[1] ريگ ودا ، به عقيدهء هندوها مستند به وحى وشنيده شده ، با مقدمه‌اى از تاراچند ، ترجمه سيد محمد رضا جلالى نائينى ، ص 35 . .
[2] ريگ ودا ، ص 35 . .
[3] ملل ونحل ، شهرستانى ، ص 187 . .

352