وان ليس للانسان الا ما سعى وان سعيه سوف يرى گروه دوم - قابل مقايسه با پاداش فضل الهى نمىباشد . بلى ، نوع ديگرى از گفتار وكردار آدمى وجود دارد كه از نظر وضع روحى او كه انگيزهء گفتار وكردارش مىباشد ، سنجيده مىشود .
به توضيح اين كه اگر چه گفتار وكردار نيكو كه انجام مىدهد ، فى نفسه ناچيز به نظر مىآيد واز گناهى كه دورى مىگزيند با نظر به هويت خود گناه محقر است ، ولى از نظر هدف گيرى روح كه با اطاعت جزئى صفا وخلوص محض در مقابل حق تعالى نشان مىدهد ، پاداشش از حيث عظمت قابل مقايسه با خود آن گفتار وكردار نيكو يا اجتناب از گناه نمىباشد . وهم چنين موضوع گناه .
تفسير ابيات شخصى در نيمهء شبى از ماه رمضان براى بيدار كردن خانوادهء با شخصيتى طبل مىزد .
مردى به او گفت كه : اين چه طبل زدن است اولًا طبل سحورى را در موقع سحر بايد زد نه نيمهء شب . ثانيا اى بو الهوس ، نخست ببين كه آيا در درون خانه كسى هست كه بيدارش كنى يا آن خانه خالى است ؟ در اين خانه كسى جز ديو وپرى وجود ندارد ، چرا عمر خود را بىهوده سپرى مىكنى : تو كه دف را براى شنيدن مىزنى ، اول ببين گوش شنوايى وجود ندارد يا نه ؟ آرى چنان كه براى دريافت اين كه هوش چيست ، وجود هوش مورد نياز است ، هم چنين است دريافت گوش .
طبل زن گفت . سخنت را گفتى ، حالا پاسخت را از چاكرت بشنو ، تا تحير واضطرابت برطرف شود . اگر چه اين لحظه براى تو نيم شب است ، ولى براى من صبح طرب انگيز است .
من شكستها را پيروزى وشبهاى تاريك را روز روشن مىبينم . اگر رود نيل

342