فرد به وقوع پيوست متوجه آن گشت .
ديگرى اهميت اجتماعى بحث وانتقاد است . . . » [1] واما بينشهاى جان استوارت ميل را مىتوان در كتاب « در بارهء آزادى » به دست آورد : « ميل پس از اين كه نشان مىدهد كه هيچ گونه معيار وملاك ثابتى براى امتحان صحت ودرستى مداخله اجتماع در امور فرد اعضاى خود وجود ندارد ، حقانيت اين مداخله را در مورد حمايت نفس يعنى ممانعت از رسيدن صدمه به ديگران مىيابد . » [2] از اين مطلب هم به خوبى روشن مىشود كه اگر محدود گشتن به وسيلهء جامعه منطقى بوده باشد ، تنها هنگاميست كه در صورت آزادى يك فرد صدمه وضررى بر جامعه وارد شود . پس در حقيقت هويت فرد نبايد مانند يك جزء يا آلت جبرى جامعه بوده باشد .
تفسير ابيات مرغ به مىگويد : رهبانيت در دين اسلام نيست ، از خلوت بيرون بيا وبه بدعت رهبانيت مرتكب مباش . دين اسلام براى نماز جمعه وجماعتى مقرر ساخته ودستور اكيد به امر به معروف ونهى از منكر صادر نموده است .
بيا در اجتماع ورنج مردم بد خو را تحمل كن ومانند ابر پر باران سودى به مردم برسان . مگر نشنيده‌اى كه پيامبر فرموده است : « بهترين مردم سودمندترين آنان به مردم است » ؟ اگر تو واقعا از جنس سنگ نيستى ، در اين بيابانها چه انسى با سنگ وكلوخ گرفته‌اى بيا - < شعر > در ميان امت مرحوم باش سنت احمد مهل محكوم باش چون جماعت رحمت آمد اى پسر جهد كن كز رحمت آرى تاج سر < / شعر > صياد در پاسخ مرغ مىگويد : اين كه تو مىگويى ، مطلق نيست ، زيرا تنهايى

[1] تاريخ آزادى فكر ، جان بگنل برى ، ترجمه حميد نير نورى ، ص 20 . .
[2] تاريخ آزادى فكر ، ص 144 . .

219