« وَإِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ اَلدَّاعِ إِذا دَعانِ » 2 : 186 [1] ( اگر بندگانم از من بپرسند ، به آنان بگو : من به آنها نزديكم دعاى كسى را كه مرا بخواند پاسخ خواهم گفت ) .
با اين حال بايستى او را با زبان هم بخوانيم . چرا ؟ بدون شك مركز فرماندهى تكلم در مغز ماست ، و از اين جهت با روان ما و فعاليتهاى آن رابطه مستقيم دارد ، با تحريك آن مركز ، بدون شك فعاليتهاى مناسبى به جريان خواهد افتاد كه در صورت گذراندن از ذهن فقط ، امكان پذير نمىباشد . و به همين جهت است كه دين مقدس اسلام نمازهاى پنجگانه را كه مركب از ذكر و حركات است مقرر كرده است ، و به مجرد ياد آورى خداوند قناعت نورزيده است ، جلال الدين در ديوان شمس تبريزى مىگويد :
< شعر > گفتگو كن گفتگو كن گفتگو جستجو كن جستجو كن جستجو رو به هاى و هوى بزم كوى يار هاى و هو كن هاى و هو كن هاى و هو < / شعر > نكتهء ديگر در مسئلهء به زبان آوردن نيايش اين است كه چنان كه الفاظ گاهى از بيان واقعيت مطالبى كه در دل مىگذرد ناتوان و نارسا است ، همچنين از طرف ديگر گاهى آن چه كه در دل انسانى مىگذرد به جهت نداشتن مرز حقيقى در فعاليتهاى روانى ممكن است نمود روانى دعا در درون انسانى با خيالات يا وسوسه ها يا تفكرات و يا توهمات مخلوط شود ، ولى هنگامى كه اين نمودها ابراز مىشوند از ميان فعاليتهاى ديگر ممتاز گشته به طور خالصانه به شكل دعا و نيايش ظهور مىكنند . زيرا آگاهى به يك نمود روانى و قصد ابراز آن در شكل خالصش همان نمود را به طور مشخص مورد توجه انسان قرار مىدهد .
پس نبايستى در نيايش به خدا فقط به آن چه كه در دل مىگذرد قناعت كنيم ، بلكه بايستى وضع روانى خود را همواره در دست داشته باشيم .
مثلا جلال الدين در ابيات آينده خواهد گفت :

[1] سوره بقره ، آيهء 186 . .

84