روى اين نظريه مسئله‌اى كه در اول مبحث مطرح ساختيم ، به شكل بسيار منطقى و مقبول در مىآيد ، و آن اين است كه آن چه كه در جريان طبيعت بر خلاف نمودار مىگردد ، فقط از نظر روبناى طبيعت است ، و جريانات روبناى طبيعى كه ضرورتهاى ذاتى را تضمين نمىكند نمىتواند زير بناى نمودهاى طبيعت را منفى بسازد .
به عبارت روشنتر ما در اين جهان طبيعت با هزاران نمودها و قوانين روبرو هستيم ، و اين مطلب را انكار نمىكنيم كه اين پهنهء طبيعت براى خود قوانين و جرياناتى دارد كه مىتواند منشأ انتزاع علوم و صنايع بوده باشد ، ولى در عين حال مىگوييم : اين روبناها از يك زير بناها سرچشمه مىگيرد كه گاهى آن را به عنوان پشت پرده معرفى مىكنيم . تمام جريانات روپردهء طبيعت آن ارتباط را با جريانات پشت پرده دارد ، كه نمودهاى سطح ظاهرى شخصيت ( روان ) انسانى با سطح عميق » شخصيت » .
حال اگر بگوييم : آتش به ابراهيم سرد و گوارا شد ، نمىگوييم : در جهان واقعيت قانونى چيزى مخالف واقعيت صورت گرفته است ، بلكه مقصود اين است كه جريان روپرده طبيعت به جهت تماس روح بزرگ ابراهيم با پشت پرده توانسته است دگرگون گشته ، مانند اين كه لامپ برقى را با كليد روشن و خاموش نماييم كارى انجام گرفته است . اگر كسى اطلاعى از كليد برق نداشته باشد روشن و خاموش كردن برق براى او قابل حل نبوده به صورت يك نمود متناقض جلوه خواهد كرد .
اين است معناى تشبيهى كه جلال الدين جريانات و قوانين جهان طبيعت را به رسن ( طناب ) تشبيه كرده ، مىگويد :
< شعر > ( ( 849 ) ) اين رسنهاى سببها در جهان هان و هان زين چرخ سر گردان مدان < / شعر > فرض كنيم اگر كسى همواره در ته چاهى مسكن داشته باشد ، و ببيند كه دائماً سطلى از طناب آويزان به ته چاه مىرسد ، و آبى را پر مىكند ، سپس به بالا مىرود . چنين شخصى معلومات خود را در باره سطل و طناب و فاصله هايى را كه آمدن سطل به ته چاه مىپيمايد ، و مقدار آبى را كه در سطل مشاهده مىكند ، كه از چاه پر مىشود سپس بالا مىرود يك عده امور ضرورى و ذاتى رسن و سطل خيال كرده تفكر ديگر در بارهء امور مزبوره

388