« و چنان كه خداوند با فضل و رحمت خود مرا موفق ساخت تا به هلاك سرمدى و بطلان ازلى ماهيات امكانى و اعيان ممكنه اطلاع پيدا كنم ، و همچنين خدايم مرا با يك برهان نورانى عرشى به صراط مستقيم رهبرى فرمود ، اين صراط مستقيم عبارت از اين است كه وجود و موجود در يك حقيقت واحد شخصى كه در موجوديت حقيقى شريك ندارد ، و در عالم عينى دوم ندارد ، منحصر مىباشد ، و در قلمرو هستى ديارى جز او وجود ندارد و هر چه كه در جهان هستى چنين نمايد كه غير از اوست آن چيز از ظهورات و نمودهاى ذات او بوده از تجليات صفات اوست كه در حقيقت عين ذات اوست .
چنان كه گفتار بعضى از عرفا مىرساند : آن چه كه به او غير از خدا گفته مىشود ، يا ماسواى خدا يا جهان گفته مىشود ، نسبت آن چيز به خدا نسبت سايه است بر شخص صاحب سايه » . [1] اگر همين مفاهيم را از عينك يك انسان اديب و خوش ذوق كه سوزش و اشتياق نزديكى به خدا ، وعده اتحاد را به او مىدهد ، مطالعه نماييم ، به شكل ذيل در مىآيد كه شيلى شاعر معروف در موقع مناجات با خدا مىگويد :
« خداوندا ، كوچكترين برگى از برگهاى درختان كه بازيچهء وزش باد است پاره اى

[1] فكلما وفقني الله تعالى بفضله و رحمته بالاطلاع على الهلاك السرمدى و البطلان الازلى للماهيات الامكانية و الاعيان الجوازية ، فكذلك هداني ربى بالبرهان النير العرشى الى صراط مستقيم من كون الموجود و الوجود منحصرا فى حقيقة واحدة شخصية لا شريك له فى الموجودية الحقيقة ، و لا ثانى له فى العين ، و ليس فى دار الوجود غيره ديار ، و كلما يتراءى فى عالم الوجود انه غير الواجب المعبود ، فانما هو من ظهور ذاته و تجليات صفاته التي هى فى الحقيقة عين ذاته كما صرح به بعض لسان العرفاء بقوله : « فالمقول عليه سوى الله او غيره او المسمى بالعالم هو بالنسبة إليه تعالى كالظل للشخص فهو ظل الله » . . اسفار ، ج 2 ، از سفر اول ، ص 292 . .

299