به اين جهان ، بلكه به هر دو جهان بنگرد ، عاشق و شيداى اين دو جهان بنگرد ، عاشق و شيداى اين دو جهان خواهد بود .
ممكن است كسى بگويد : بنا بر اين اصل كه جلال الدين مىگويد ، ما نمىتوانيم با واقعيتى كه با تماشا در آن ، درك و كشفش خواهيم كرد ، روبرو گرديم ، بلكه اين بازيگرى ماست كه دو جهان را چنين و چنان خواهد كرد .
پاسخ اين اعتراض اين است : كه درست است كه بازيگرى در حقايق غير از تماشاگرى در آنها است ، و بازيگرى نمىتواند واقعيت و حقيقت را براى ما اثبات كند ، بلكه اين ماييم كه واقعيت را مطابق خواسته و درك خود مىسازيم ، و از آن لذت مىبريم ولى در مورد جهان هستى قضيه از اين قرار نيست ، زيرا هيچ مرد عاقل و متفكرى نمىتواند در اين ترديد كند كه جهان هستى با نظر به نظم و ترتيب و زيبايى و عظمت خيره كننده‌اى كه دارد ، مىتواند به حد كافى روح انسان آگاه را به خود متوجه ساخته عشق و نشاطى در وى به وجود آورد .
برويد سراغ طبيعى دانان از نظم و ترتيب و هماهنگى با شما صحبت خواهند كرد .
برويد نزد اساتيد زيبا شناسى در بارهء زيبايىهاى طبيعت با شما گفتگو خواهند كرد .
برويد پيش فلاسفه ، عظمت و جلال بىپايانى را در درك جهان هستى به شما اطلاع خواهند داد .
امثال اينشتين ، ماكس ، پلانك و وايتهدها كه در بارهء عظمت خيره كنندهء جهان و زيبايى لذت بخش آن با شما صحبت مىكنند ، از نظر بازيگرى نيست ، بلكه مشاهدات خود را در طبق اخلاص به شما تقديم مىكنند .
بلى مهمترين مسئله‌اى كه وجود دارد ، اين است كه هنگامى كه روح انسانى اين زيبايى و جلال و عظمت را درك كرد ، از آن جا كه خود در طبيعت اصلىاش سازندگى ما وراى طبيعى دارد ، تا آن جا كه آرتورشو پنهاور مىگويد : « انسان حيوانى است متافيزيكى » عظمت و جلال و زيبايى را آن چنان عالى نشان مىدهد كه براى افراد بىطرف

199