« نى » از نيستان بريده شده فرياد فراق و جدايى و اشتياق به وصال دارد و هر كس در بارهء اين بانگ و فرياد عاشقانهء جلال الدين ، تخيلات و گمانهاى مناسب به خود دارد ، و در بارهء او از ديدگاه درك خويشتن سخن مىگويد ، سپس مىگويد : آنان نمىتوانند راز درونى مرا از شئون ظاهرى من درك كنند ، ولى اگر اين مردم داراى چشم باز و گوش شنوا بودند مىتوانستند از طنين ناله هاى آن « نى » كه جلال الدين مىزند راز او را كشف نمايند . جلال الدين در ابيات بعدى كه پس از اين سروده است از بيان حال شخص خود تجاوز كرده به بيان واقعيات كلى مىپردازد ، يعنى مطالبى را كه در ديباچه مىگويد در حقيقت در بارهء تمام افراد انسانى است .
دوم اين كه مقصود از نى تمام افراد انسانى است ، نهايت امر اين است كه درك حكايت و شكايت و فرياد و جستجوى جايگاه اصلى از هر كسى ساخته نيست .
ضمناً اين نتيجه را هم مىتوان از مجموع ابيات گذشته و آينده بگيريم كه مادامى كه بانگ عشق الهى انسانها را در قلمرو شناسايى انسانها ناديده بگيريم هرگز نخواهيم توانست صداى واقعى اين موجود شگفت انگيز را از درون آن نمودار بسازيم . به همين جهت است كه او تا كنون در اغلب دوره ها و جوامع مانند يك دستگاه موسيقى بوده است كه نوازندهء آن عوامل طبيعى ، و خواسته هاى انسانهاى نيرومندتر بوده است . لذا به طور قطع مىتوان گفت كه تا راز واقعى اين ناله در انسان كشف نشود آخرين جمله را در بارهء نوع انسانى نخواهيم شنيد . زيرا اين گرايش و محبت الهى دانهء اصيلى است كه در روح انسانى كاشته شده شاخه ها و شكوفه ها و غنچه ها و ميوه هاى آن دانه در « مىخواهم » انسانى كه از بىنهايت منقطع نمىگردد نمودار است . با اين كه انسان محدوديت خود را درك مىكند ، با اين كه طعم ناچيزى و ناتوانى خود را مىچشد با اين وصف آن « مىخواهم بىنهايت » دست از او بر نمىدارد ، و چون نمىداند اين « مىخواهم بىنهايت » چيست ؟ و رو به كدامين سمت مىرود ؟ لذا به فلسفه بافىها و بد بينىها و عدم رضايت از جهان هستى تن درمىدهد .

15