إسم الكتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى ( عدد الصفحات : 848)

< شعر > ( ( 1109 ) ) تا چه عالمهاست در سوداى عقل تا چه با پهناست اين درياى عقل < / شعر > عظمت عقل عقل انسانى مانند اقيانوس بىكرانى است كه نهايتى بر آن ديده نمىشود . اين درياى بىپايان كه در هر فردى از انسان وجود دارد به فعاليت وادار نمىگردد . براى اين بحر ملاح لازم است ، كسى لازم است كه بتواند در اين اقيانوس بىكران فرو رود ، و به قول بعضى از انسان شناسان : هر روز قاره هاى جديدترى را در درون خود كشف مىنمايد ، مطابق محاسباتى كه در دوران معاصر ما به عمل آمده است مغز هر انسانى داراى تقريباً پانزده ميليارد رابطهء الكتريكى مىباشد ، متأسفانه انسانها از اين روابط بىشمار آن بهره بردارىها را كه امكان دارد از خود نشان نمىدهند . بلكه جاى تأسف است كه اشتغالات ماشينى « حتى در شهوترانى حيوانى » باعث شده است كه اصلا عقل براى گروه فراوانى مطرح نشود ، در عظمت عقل همين مقدار كافى است كه تمام اساس تمدنها و كشف قوانين و مجهولات به وسيلهء اين نيروى با عظمت انجام مىشود .
در كتاب كافى مرحوم كلينى بابى در موضوع عقل و جهل تعيين كرده از پيشوايان دين مقدس اسلام تحريك و ترغيب فوق العاده‌اى به تقويت و فعاليت نيروى عقلانى نقل كرده است . آيات شريفهء قرآن مجيد در موارد بسيار زياد با عبارات مختلفى از قبيل تعقل و تفكر و تدبر و تفقه و شعور ، عظمت اين نيرو را گوشزد فرموده است .
آن چه در اين ابيات بايستى مورد توجه قرار بگيرد اين است كه جلال الدين در كتاب مثنوى در باره عقل مطالب گوناگونى اظهار مىدارد ، كه مثلًا گاهى آن چنان عقل را از درجهء اعتبار و ارزش ساقط مىسازد كه انسان گمان مىكند باعث تمام عقب افتادگىها و تيره بختى جوامع انسانى تبعيت از عقل و تعقل بوده است . گاهى عقل را به آن چنان مرتبه بالا مىبرد كه براى انسان وسيلهء با ارزشى جز آن تصور نمىكند .

507