نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 291
نظرى در وحدت موجود و وحدت وجود اين مسئله نظرى در مسئلهء ارتباط حادث با قديم يا ارتباط ممكن با واجب الوجود مىباشد . براى توضيح اين مسئله مجبوريم به عنوان مقدمه مطالبى را بيان كنيم : مطلب اول - جايى براى ترديد نيست كه مشكلاتى در جهان هستى وجود دارد كه ناشى از اين است كه افكار انسانى خدايى را براى خود مطرح مىكند ، سپس در مقابل خدا ساير موجودات را مطرح مىكند . هنگامى كه اين دو موضوع ( خدا و غير خدا ) براى او مطرح شد ، از خود مىپرسد آيا خدا علت به همان معناى اصطلاحى و غير خدا تمام موجودات معلول « به معناى اصطلاحى » مىباشد ؟ گفته مىشود : براى تصور علت و معلول اصطلاحى در اين باره احساس مىكند كه بايستى بگويد : تمام موجودات ازلى و ابديست ، يا اين كه خدا سابقه نيستى دارد ، زيرا اگر بگوييم : از هنگام وجود معلولات خدا يعنى موجودات عرصهء هستى ، خدا وجود دارد ، پس خدا مسبوق به نيستى است ، زيرا معلولات مسبوق به نيستى مىباشند . و اگر بگوييم : از هنگام وجود خدا معلولات وجود دارند ، بايستى بگوييم موجودات ازلى مىباشد . و همچنين مسئلهء سنخيت مطرح مىشود كه يكى از شرايط ضرورى در قانون عليت به معناى كلاسيكى آن ذكر شده است . خلاصه عليت نمىتواند مسئله « خدا و غير خدا » را كاملًا حل و فصل كند ، لذا در آيات قرآنى و روايات معتبره عنوان علت براى خدا ديده نشده است . و همچنين مشكلات ديگرى در بارهء هدف خلقت و نزديكى خدا به انسان و ساير موجودات مطرح مىگردد . اين مشكلات در فلسفه به پاسخهاى قانع كنندهاى نرسيده است ، از اين جهت مسئلهء « وحدت » براى اذهان گروهى جلوه نموده است ، اين وحدت مىتواند تمام اشكالات ناشى از دوئىها را بر طرف بسازد . در بارهء وحدت كه اين مشكلات را حل و فصل مىكند . نظريات گوناگونى
291
نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 291