كند ، فقط آرى فقط ، يك راه وجود دارد و آن اين است كه بايستى كوشيد و به تمام انسانها يك ايده آل كلى كه بتواند براى همهء افراد انسانى به عنوان هدف كلى زندگانى تثبيت گردد نشان داد ، وقتى براى افراد انسانى كه همه در اجزاء مادى كالبد بدن و نيروهاى درونى با يكديگر شباهت دارند ، و مىتوانند با همديگر تفاهم داشته باشند هدفى اثبات شود كه آن هدف بتواند جان و مال آنها را به يكنواخت مطالبه نمايد ، و آنها هم اهميت آن هدف را واقعا درك كنند و بدانند كه پيش رفت آنان منحصر در همان هدف مىباشد ، در اين صورت مىتوان گفت : همهء انسانها اعضاى يك پيكرند . لذا روايت گذشته هم اين قيد را داشت كه مردم با ايمان مانند اعضاى يك پيكرند نه بنى آدم ، چنان كه سعدى يا ساير شعراى انسانى مىگويند . خلاصه اين فرمول شگفت انگيز كه انسانها اجزاء يكديگرند ، بدون فرض يك روح كلى كه بتواند تمام آرمانهاى انسانى را به طور مشترك نشان بدهد ، و همگى بتوانند در وصول به آن روح كلى كه عبارت است از انسان به تمام معنى كامل ، فرموليست كه بحث در آن نتيجه‌اى نخواهد داشت . و به عبارت ديگر اين انسانها كه گاهى تفاوت ميان آنها از بىنهايت تا بىنهايت است ، نمىتوانند با اين كلماتى كه در موقع هيجانات روحى مانند شعرهاى زيبا مىسراييم ، اتحادى پيدا كرده اجزاء يكديگر بوده باشند .
اما دو آيه شريفه مربوط به اين مسئله نيستند ، زيرا آيه اولى آفرينش انسانها را از نظر خدا بيان مىكند ، آيهء دوم انسان را با نظر به طبيعت اولى او مىگويد ، نه با عوارض حيوانى كه قتل نفس و فساد را ايجاب مىكند آيهء مربوطه اين است :
« انما المؤمنون اخوه » ( مردم با ايمان برادرند ) .
چند تشبيه لطيف 1 - تشبيهى است كه امير المؤمنين على عليه السلام در بارهء جاهلان فرموده است ، مىفرمايد » مثل جاهلان مانند سبزه زيبايى است كه روى مزبله روييده است » . چنان كه سبزه در روى مزبله انسان را مىفريبد ، در صورتى كه نه ريشه‌اى دارد و نه مىتواند در جايگاه صحيحى ريشه بدواند ، انسان جاهل همچنين صورت زيبايى دارد ، ولى ريشه و اصل

220